Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Гістарызм характару — у рэвалюцыйным мінулым Зазыбы, бо пісьменнік паказвае ўзаемаабумоўленасць эпохі вялікіх сацыяльных пераўтварэнняў і чалавека, які творыць іх. Савецкая ўлада, да якой Зазыба ставіцца, быццам маці да дзіцяці,— найвялікшая каштоўнасць для яго. Успамін аб гераічным мінулым, які пастаянна ўводзіцца ў пакутлівыя разважанні Зазыбы, абвастрае самасвядомасць героя.

Мы можам гаварыць пра вялікае дасягненне пісьменніка ў стварэнні вобраза Зазыбы — гэта буйным планам намаляваны тып барацьбіта, кіраўніка, некаторыя рысы якога родняць яго з мележаўскім Апейкам.

Чубар чалавек зусім іншага складу, чым Зазыба. Ён жорсткі, прамалінейны, патрабавальны да людзей. Увогуле гэта чалавек складаны, як складаным быў час, які фарміраваў такіх людзей. Вобраз адначасова і вельмі сучасны, у нечым палемічны да розных «людзей з боку».

Рэзкае кампазіцыйнае размежаванне: душэўныя ваганні і пакуты Зазыбы, які адчувае адказнасць за людзей, за хлеб, і бадзянні Чубара па тылах фронту, што толькі што адкаціўся на ўсход, ствараюць паўнакроўную і дакладную карціну першага этапа вайны. Вандраванні Чубара пашыраюць прасторавыя межы рамана, адначасова паглыбляючы яго сацыяльнасць, спрыяюць шырокаму паказу гістарычных абставін, а праз Зазыбу ідзе псіхалагічнае даследаванне народнай масы, якая адчувае ўжо блізкую небяспеку і процістаіць ёй усімі сваімі сіламі.

Рух да сінтэзу можна бачыць у дылогіі і ў аб'яднанасці розных прынцыпаў тыпізацыі — лакальнай і маштабнай.

Своеасаблівасць стылю І. Чыгрынава якраз у тым, што яго раманы знаходзяцца нібы на перакрыжаванні двух галоўных сучасных напрамкаў у распрацоўцы ваеннай тэматыкі: панарамнага рамана і лакальнай аповесці, найбольш ярка прадстаўленай у творчасці В. Быкава, А. Адамовіча, Д. Граніна, Б. Васільева, І. Пташнікава і інш. Але раздзяленне рамана «Плач перапёлкі» на дзве аповесці, пра што гаворыць А. Бачароў, толькі фармальнае. Яно акцэнтуе ўвагу на аўтарскай задуме.

Безумоўна, лінія Чубара ў раманах уяўляецца пэўным чынам самастойнай аповесцю, прычым аповесцю вельмі насычанай і па жыццёваму матэрыялу, і па пісьменніцкаму яго асваенню. І. Чыгрынаў быццам вяртаецца да сваіх апавяданняў-падарожжаў, але на больш высокім узроўні, з новым напаўненнем.

Лінія Чубара — гэта аповесць-падарожжа з мноствам сустрэч і ўражанняў галоўнага героя, што ў цэлым дае праўдзівае і шматграннае адлюстраванне абстаноўкі на Беларусі ў першыя тыдні вайны. Чубар ставіцца ў такія абставіны, якія прымушаюць яго прымаць самастойныя рашэнні, да чаго ён не прывык, а можа, нешта і ламаць у сабе. Аўтар, які не любіць недагаворанасці, проста піша: «...Чубар разумеў, што кожная сустрэча дадавала яму нешта да таго, што ён ужо ведаў. Уласна, толькі сустрэчамі гэтым часам і даводзілася жыць, бо пасля гаворкі нават з самым няшуплівым чалавекам прыходзіла ў галаву новая яснасць. Праўда, на кожную сустрэчу ідзе багата маральных і фізічных сіл — заўсёды неабходна было трымаць сябе як напагатове. Але то былі ўжо, бадай, накладныя выдаткі».

Своеасаблівасць асобы Чубара, яго катэгарычнасць і прамадушша, патрабавальнасць да людзей і разгубленасць у новых абставінах, увесь комплекс тых рысаў характару, якія прымусілі яго пакінуць калгас і рушыць услед за арміяй, дапамагаюць пісьменніку даць не толькі дакладную карціну быту вёскі пачатку акупацыі і нараджэння партызанскага руху, але і перадаць духоўную атмасферу першага, самага цяжкага, перыяду вайны. А перадача атмасферы часу ва ўсёй яе праўдзівасці і канкрэтнасці становіцца адначасова і галоўнай стылёвай дамінантай раманаў.

У дылогіі адбылося ўзбагачэнне і жыццёвая напоўненасць паняцця героікі паўсядзённасці. Тут няма дыстанцыі паміж будзённым жыццём і выключнымі абставінамі, і ўсё ж многае змяняецца ў свядомасці герояў.

Блуканні Чубара, сустрэчы з рознымі людзьмі дапамагаюць яму адчуць важнасць і неабходнасць партызанскай барацьбы. Праўда, ідэя гэтая ўзнікла ў Чубара зноў жа не сама па сабе: яе «ўклаў» яму палкавы камісар, з групай якога сустрэўся Чубар у лесе. У ідэйным плане сустрэча Чубара і камісара такая ж важная для гэтага рамана, як, напрыклад, сустрэча Сінцова і Сярпіліна ў «Жывых і мёртвых» К. Сіманава.

Як ужо адзначалася, Чыгрынава цікавіць ранні этап партызанскага руху на Беларусі, безумоўна, надзвычай складаны этап. Чубар, які вельмі мала ўяўляе сабе, што такое партызанская барацьба, сустракае чалавека, што сам сябе характарызуе як «старога прыхільніка партызанскай тактыкі». Камісар ставіць шырокія сацыяльныя пытанні: «Гэта ж каб па-сапраўднаму падысці да справы, то патрэбна было і цэлую партызанскую навуку распрацоўваць. Але зыходзілі з таго, што ваяваць давядзецца на чужой тэрыторыі. Вайна ж паказала адваротнае — прынамсі, што ў планах неабходна прадугледжваць усе магчымасці. Партызанская вайна адрозніваецца ад ваенных дзеянняў рэгулярных часцей, свае законы мае. Але задача адна — біць ворага. Дарэчы, гэта яшчэ Дзяніс Давыдаў ведаў. І нападаў на ворага паўсюды, дзе толькі можна. А ў нас пакуль выходзіць іначай.