Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Такім чынам, сутыкненне сілы фашызму і беларускага народа ў асобе жыхароў вёскі Верамейкі — самы моцны выбух сюжэта, да якога сцягнуты ўсе лініі, усе канфлікты.

Аналіз не існуе без сінтэзу. Паглыбленне гістарызму суправаджаецца ў сучаснай літаратуры пошукам новых форм абагульнення, новых форм мастацкага сінтэзу. Таму што шырыні ахоп падзей, аналіз характараў патрабуе ад аўтара яшчэ большай канцэнтрацыі ўвагі на галоўным, найбольш істотным. І гэта галоўнае яму трэба раскрыць ва ўсёй гістарычнай своеасаблівасці, улічваючы ўзаемасувязь з'яў і агульную перспектыву развіцця. Менавіта таму ў кампазіцыі твораў І. Чыгрынава і ствараюцца кульмінацыйныя пункты, лініі перасячэння розных элементаў.

У дылогіі ёсць і іншыя сюжэтныя вузлы. Дакладна асэнсоўваючы гістарычныя абставіны, аўтар робіць гэта праз свядомасць герояў. Адначасова абставіны асэнсоўваюцца і самім мастаком. Такім чынам яны праецыруюць на сюжэтныя цэнтры, узаемадзейнічаюць з героямі, з іх учынкамі, думкамі, пачуццямі.

Структура чыгрынаўскіх раманаў мае некалькі зрэзаў, падструктур, пластоў. Па-першае, аб'ектыўная стылёвая аснова твораў, тое, што перш за ўсё кідаецца ў вочы пры вызначэнні манеры пісьма: ураўнаважаны тон, спакойная плынь апавядання, дакладная, не перагружаная метафарычнасцю мова. Вышэйшы пласт — індывідуалізацыя чалавечых характараў, якая мае перш за ўсё сацыяльныя карэнні. Тут жа, унутры гэтага пласта,— жыццё прыроды, жывых істот, што набывае раптам для чалавека ў час вайны іншы, вышэйшы сэнс. Філасофская канцэпцыя аўтара, агульная думка, ідэя твораў праяўляюцца і на ўзроўні кампазіцыйным.

У дылогіі І. Чыгрынава форма і змест непадзельныя, пранізваюцца адно другім на ўсіх узроўнях. Дыялектычна-сінтэтычную прыроду мае і кампазіцыя раманаў.

Уменне будаваць кампазіцыю, бадай што, вышэйшая культура ў напісанні твора, тая культура, якой не заўсёды хапала беларускай літаратуры на першых этапах яе развіцця і якая набыта ў творчасці сучасных беларускіх празаікаў. Кампазіцыя — гэта логіка развіцця мастацкай ідэі ўнутры мастацкага твора. Прынцыпы адносін частак у творы непазбежна «электрызуюць» глыбінныя яго пласты.

Фактычным і сэнсавым цэнтрам рамана «Плач перапёлкі» з'яўляюцца два раздзелы: радзіны ў Сахвеі і сустрэча Чубара з палкавым камісарам. Яны ідуць адзін за адным. І гэта не выпадкова. У іх тояцца галоўныя, важнейшыя аўтарскія думкі. Сустрэча з камандзірам прадвызначыла лёс Чубара. У другім рамане такім жа па значнасці момантам з'яўляецца сход у нямецкай камендатуры, дзе Зазыба ўпершыню па-сапраўднаму сутыкнуўся з «новым парадкам». Сцэна радзін у Сахвеі пераклікаецца са сцэнамі паходу жанчын з Верамеек у Яшніцу ў лагер ваеннапалонных. А. Бачароў піша: «Сцэны ў парадзіхі Сахвеі з'яўляюцца нібы квінтэсенцыяй усяго ідэйнага настрою рамана, усяго зместу, выражанага ў лёсе людзей, у дыялогах, дзеяннях: ідзе, не канчаецца жыццё, нараджаюцца дзеці, спрачаюцца, смуткуюць, танцуюць людзі, а над усім гэтым — надрыўны голас салдаткі Дуні, які напамінае аб грознай бядзе».

У сцэне бабін сапраўды будзённыя рэчы, размовы пераважаюць, ды і танцы ёсць, але. ўсё тут трымаецца на тужлівым настроі, прасякнута трывожнай, навальнічнай атмасферай.

Пасля раздзелу пра бабіны дзеянне ў першым рамане ідзе па нарастаючай. Здаецца, героі развіталіся з ілюзіямі, яны становяцца ўсё больш упэўненымі ў сабе. Пераломнымі ў іх псіхічным жыцці момантамі можна лічыць: у Чубара — сустрэчу з шыраеўскімі мужыкамі і жанчынай — старшынёй калгаса, у Зазыбы — размову з краўцом Шарэйкам. У наступных раздзелах, ужо адчуваючы сваю адказнасць за ўсё, што адбываецца навокал, героі прымаюць важныя пытанні: Чубар выносіць прысуд ваенурачу, Зазыба вырашае пытанне аб жніве.

Раздзел аб жніве ў Верамейках пераклікаецца з эпізодам сустрэчы Чубара з жанчынай — старшынёй калгаса. Тут адбываецца цікавая, паказальная для агульнага сэнсу рамана, размова. Старшыні вельмі цяжка весяліць іншых жанчын, калі самой плакаць хочацца, і недзе паміж жартамі яна сур'ёзна прапаноўвае Чубару станавіцца ў іх старшынёй. «Чубар зноў паспрабаваў адбіцца жартам — маўляў, навошта яму другі калгас, калі ён ужо ўцёк ад аднаго? Тады жанчына павяла вачамі вакол, сказала:

— Ужо другі дзень жнём... калгасам...

Чубар спытаў:

— А немцы?

— Яны ў нас яшчэ пакуль праездам усё.

Чубар зноў спытаў:

— А як нажняце, а яны возьмуць ды забяруць зерне ад вас?

— Ім жа не забароніш! Раз прыйшлі, значыць...