Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Рэтраспектыўныя ўстаўкі ў Чыгрынава зноў-такі даюцца не так, як у Пташнікава, а больш у інфармацыйным плане. Праўда, і тут, выкліканыя якой-небудзь з'явай, яны ўзнікаюць праз успамін героя, які нібыта нанава перажывае мінулае. За Чубарам бегла маленькае ласяня. «Гэтая даверлівасць асірацелага звярка ўвесь час неяк ахінала пяшчотай яго і нарэшце павярнула Чубаравы думкі на самога сябе, успомнілася раптам сваё сіроцтва. Чубар нават здзівіўся, што такая акалічнасць можа выклікаць нечаканы ўспамін. Гэта ўсё ад адзіноты, падумалася Чубару, нібыта і папраўдзе трэба было штосьці тлумачыць сабе ў апраўданне...» У другім рамане рэтраспекцый больш, чым у першым, і яны больш падрабязныя, больш дакладныя.

Чыгрынаў звычайна не дае суцэльную «плынь свядомасці», характарыстыкі герояў рознабаковыя: і праз іх учынкі, і праз мову, праз думкі і перажыванні. Кожная з'ява, якую асэнсоўваюць героі, разглядаецца ў сваёй закончанасці.

Важнае месца ў стылёвай сістэме рамана займаюць дыялогі. І гэта не выпадкова, бо пісьменнік імкнуўся паказаць яднанне людзей перад варожай навалай, неабходнасць кожнага ў сувязях з іншымі. Дыялогі, шматгалоссе сялян пададзены вельмі жыва, улічаны асаблівасці гаворкі, і ў той жа час тэкст раманаў не перагружаны дыялектнымі словамі. Чыгрынаў вельмі патрабавальна ставіцца да мовы, і хоць у тэксце раскідана мноства крылатых выразаў, прыказак, афарызмаў, яны не загрувашчваюць твораў. Жывая гутарка сялян вельмі арганічна ўпісваецца ў аб'ектыўную манеру аўтарскага апавядання. Мова герояў надае своеасаблівае, нацыянальнае адценне стылю раманаў і адначасова выяўляе характары людзей, асаблівасці іх мыслення. Вось прыклад: перад жнівом Зазыба склікае агульны сход проста на полі — ставіцца пытанне пра раздзел хлеба.

«Бачачы, як упарта стаяў на сваім Зазыба, мужыкі з сарамлівай вінаватасцю заплюскалі вачамі — маўляў, з гэтым Раманам заўсёды ані прышыць, ані залатаць, ані палец абгарнуць. Мікіта Драніца і той быццам занепакоіўся:

— Дак навошта, Яўменавіч? Раман, як тэй таго...

— Ета ён ляпнуў, бы з пастала,— палічыў патрэбным азвацца Сілка Хрупчык.

Але Зазыба ўсё нібыта не жадаў вырвацца з чортавых зубоў:

— Не, няхай ужо будзе па закону! — не слухаўся ён. Намесніку старшыні калгаса не тое каб вельмі хацелася распачынаць сярод поля сход ды хахлы вязаць у людзей, але матыліцу выгнаць з дапамогай салдатак з такіх вось гарлапанаў, як Раман Семачкін, варта было б».

Безумоўна, не ўсе старонкі рамана так густа перасыпаны сакавітымі слоўцамі, народнымі выслоўямі, але ўвогуле для мовы герояў характэрна іменна такое напаўненне. Агульны ж тон апавядання — спакойны, дыхтоўны, ясны, важкі. Насычанасць метафарамі ў аўтарскім тэксце параўнальна невялікая, але затое калі ўжо сустракаюцца параўнанні, то яны запамінаюцца надоўга. Дэталь у Чыгрынава мае вялікае сэнсавае напаўненне, нібы выпуклая. Як правіла, адна дэталь дае ўяўленне пра агульнае, настройвае чытача на адпаведны лад: «У Верамейкі немцы чамусьці не спяшаліся, і непатрывожаная жнівеньская ноч усё кружыла над саламянымі стрэхамі стоенай вёскі, як зацяты птах»; Зазыба «цяжкімі вачамі» глядзеў у спіну новаўтворанай уладзе — паліцаю Брава-Жыватоўскаму; «У горкім палыне за Зазыбавым дваром даспявала патрывожанае лета»; «Зазыба ехаў амаль безуважны да ўсяго, што абступала дарогу,— думкі варочаліся ў галаве так, як варочаюцца колы, калі патанаюць па калодкі ў пясок».

Увогуле ў стылі твораў пераважае канкрэтная лексіка, словы часцей ужываюцца ў першародным сваім значэнні. І тут Чыгрынаў адрозніваецца ад Пташнікава з яго шырокім ужываннем дыялектызмаў, этнаграфічных дэталяў і ад Стральцова з яго выразнай эмацыянальнай афарбаванасцю вобраза. Чыгрынаў жа вельмі свабодна аперыруе як сакавітымі слоўцамі сялян, так і простай, канкрэтнай лексікай. У яго вельмі развіты менавіта апавядальны стыль, стыль аб'ектыўнага паведамлення, а агульная структура раманаў мае ярка акрэсленую тэндэнцыю да сінтэтычнасці, да маштабнасці, да адлюстравання паўнаты гісторыі сваёй Радзімы.

Сінтэтычны, эпічны характар стылю І. Чыгрынава дае шырокі прастор для выяўлення творчых магчымасцей аўтара. Нідзе ў яго не парушаецца праўдзівасць сітуацый і вобразаў, стыль нібы разгортвае перад чытачом жыццё ў яго паслядоўным працяканні.

Элементы сінтэзу ў дылогіі І. Чыгрынава — перш за ўсё ў паўнаце выяўлення супярэчнасцей жыцця, у натуральнасці паводзін герояў, усебаковым праяўленні іх сутнасці, у сацыяльнай і чалавечай значнасці вобразаў, у мастацкім асэнсаванні гісторыі.