Дзмітрый Бугаёў - Жыццём ідучы - З гісторыі беларускай літаратуры і літаратурнай крытыкі

Ды і пераходзіў я не абы-куды, а на філфак БДУ, на кафедру да Міхася Ларчанкі, пра дэмакратычнасць і дабрыню якога складалі гумарыстычныя «хохмы». У адной з іх сцвярджалася, што ў той час, калі Ларчанка быў дэканам, да яго ў кабінет уварваўся разгневаны студэнт. Ён яшчэ, можа, і не зусім ачухаўся ад учарашняй п’янкі. Таму стаў крычаць і стукаць кулаком па стале, за якім сядзеў лагодны дэкан. Ларчанка не падхапіўся, як можна было чакаць, а спакойна ўстаў, рассмяяўся і сказаў: «Малады чалавек, калі вы хочаце мяне раззлаваць, дык вам гэта не ўдасца...» Пачуўшы такое, студэнт астыў. I пачалася звычайная размова.

«Хохма», як усякі анекдот, зразумела, перабольшвае. Але зерне праўды ў ёй ёсць. I Ларчанкаву непаказушную добразычлівасць яно адлюстроўвае. У той добразычлівасці, як мне часамі здавалася, было штосьці і ад ляноты. Але яна ў вочы не кідалася і таму, хто жадаў працаваць з поўнай выкладкай, асабліва не перашкаджала.

А працавалі тады на Ларчанкавай кафедры Іван Навуменка, Алег Лойка, Ніл Гілевіч, Сцяпан Александровіч, людзі аўтарытэтныя і ўжо вядомыя і як пісьменнікі, і як навукоўцы. Яны мяне падтрымалі. I я лёгка пераадолеў конкурсны бар’ер. Канкурэнтам у мяне быў М. Луфераў, але ён з дваццаці галасоў атрымаў толькі два, астатнія 18 выкладчыкаў прагаласавалі за мяне.

Вядома, даводзілася шмат працаваць, рыхтуючы лекцыі, бо я цяпер чытаў зусім не тыя курсы, якія распрацоўваў у Мазыры. Але гэта было яшчэ цікавей.

Выкройваў нейкі час і на новыя кнігі, на артыкулы для друку. Я свядома спяшаўся нешта публікаваць, пакуль ёсць магчымасць. У прыватнасці, яшчэ праскочыў з манаграфіяй пра М. Гарэцкага, у якой адкрыта гаварылася пра яго рэпрэсіраванне. Трохі пазней, аж да гарбачоўскай галоснасці, такія звесткі цэнзура ўжо не прапускала.

Калегі па кафедры маё старанне заўважалі і ацэньвалі яго вельмі прыхільна. I. Навуменка нават даверыў мне місію навуковага рэдактара сваёй кнігі пра канцэпцыю чалавека ў творчасці Янкі Купалы. Яна выйшла ў 1967 годзе пад загалоўкам «Янка Купала. Духоўны воблік героя» з маёй прадмовай, напісанай па просьбе аўтара. Гэта была частка Навуменкавай доктарскай дысертацыі, на якую я рыхтаваў і афіцыйны кафедральны водзыў Яго падпісваў, вядома, М. Ларчанка. Але ў маім тэксце ён, здаецца, нічога не правіў. Гэта была звычайная практыка, прынятая і ў іншых калектывах, якія маюць справу з дысертацыйнымі працамі. Калі б кіраўнікі заўсёды самі пісалі такія водзывы, у іх не засталося б часу ні на што іншае.

Дружна змагаліся мы і з настырным авантурыстам А. П., які яўна выпадкова трапіў у выкладчыкі ўніверсітэта і сваё невуцтва імкнуўся кампенсаваць нахабствам і агрэсіўнасцю. Не грэбаваў ён і шантажом. А яшчэ быў ласы да дзяўчат. Казалі, што адну студэнтку ён запрасіў у свой інтэрнацкі пакой як быццам для кансультацыі, а на самой справе хацеў яе згвалціць. Дзяўчына не толькі дала яму рашучы адпор, але і паведаміла пра ўсё свайму кавалеру. Той узяў яшчэ некалькі хлопцаў. I яны ладна адмяцелілі А. П., які заявіў, што яго адлупцавалі не за памаўзлівасць, а за тое, што ён член партыі. Маўляў, пляжылі і патрабавалі, каб адмовіўся ад партыйнага білета.

Што тут праўда, а што, можа, і прыбаўлена, адназначна сцвярджаць не бяруся. А ў невуцтве А. П. пераканаўся сам, бо па даручэнні М. Ларчанкі мусіў чытаць яго кандыдацкую дысертацыю ажно на шэсцьсот з лішнім старонак. Дзве вялікія папкі машынапіснага тэксту. Дысертацыя прысвячалася купалаўскай творчасці, але напісана была без яе грунтоўнага ведання і надзіва бесталкова. Даходзіла да таго, што ў адным месцы сцвярджалася адно, а ў другім — зусім супрацьлеглае.

На абмеркаванні я адкрыта сказаў пра гэта. Навуменка з Лойкам маю крытыку падтрымалі. Яны і дысертацыю чыталі, і А. П. лепш за мяне ведалі. Ды А. П сцвярджаў, што яны да яго знарок прыдзіраюцца з-за нейкіх старых сутычак. Мяне ў гэтым абвінаваціць было цяжэй, бо я раней А. П. не ведаў.

Потым справа разглядалася яшчэ, калі не памыляюся, на факультэцкім партбюро, на якім прысутнічаў і тагачасны дэкан А. Волк. Я як беспартыйны быў запрошаны толькі для выступлення. Цяпер А. П. ужо і мяне абвінаваціў у неаб’ектыўнасці, маўляў, я да яго прыдзіраюся па асабістых матывах і да таго ж выказваюся са злосцю. Наконт злосці была праўда. І я гэта прызнаў, сказаўшы, што сапраўды злы, бо патраціў некалькі дзён на чытанне непрычасанай лухты, якую і абмяркоўваць не варта. «А што да асабістых матываў, дык адкуль ім было ўзяцца? Я ж вас, па сутнасці, зусім не ведаю. I жонку ў мяне вы не адбівалі», — зрэзаў я А. П. Апошняя фраза была з падтэкстам і выклікала дружны смех.