Дзмітрый Бугаёў - Жыццём ідучы - З гісторыі беларускай літаратуры і літаратурнай крытыкі

Быў ён хлопцам разваротлівым, адразу пайшоў угору, атрымаў кафедру. Але потым у выніку няшчаснага выпадку ўтапіўся ў Прыпяці. Так паварочваецца чалавечы лёс...

Пасля доўгіх перамоў мне зноў далі жыллё, таксама ў інтэрнаце, але ўжо адзін і вельмі халодны пакойчык. Я са сваім бранхітам пакутаваў у ім цэлую зіму, пакуль нарэшце не перасяліўся ў маленькую, але надта ўтульную аднапакаёўку з калідорам і кухняй у самім вучэбным корпусе. Кватэрка была сонечная. Дом стаяў на высакаватай горцы, зусім недалёчка ад паўнаводнай і тады яшчэ мала забруджанай Прыпяці.

Летам было проста раздолле. Сходзіш акунуцца ў ласкавую прыпяцкую ваду — і можна садзіцца за стол, шкрабаць нейкую пісаніну ці чытаць до­брую кнігу. Пад канец лета і восенню зрэдку ўдавалася выбрацца ў грыбы, набраць лісічак, падасінавікаў, а то і крамяных баравікоў, якіх нідзе я столькі не бачыў, як у мазырскіх лясах.

Да шчаслівага завяршэння прыйшлі і справы сардэчныя. У красавіку 1958 года студэнтка філфака Корань Ніна стала маёй жонкай. Яе бацькі жылі ў Брагіне, мелі вялікі прысядзібны ўчастак, добры сад, трымалі розную жыўнасць, параўнальна нядрэнна па тых часах зараблялі ў калгасе, бо баць­ка быў кавалём, а маці з сялянскай цягавітасцю шчыравала на любой працы. Старшынёўскую пасаду ў іхнім калгасе займаў вядомы ў рэспубліцы чалавек, дэпутат Вярхоўнага Савета БССР некалькіх скліканняў Ён умеў з карысцю не толькі асабістай, але і для людзей выкарыстаць і сваё прывілеяванае становішча, і выгады прыгараднага размяшчэння гаспадаркі, і ўрадлівасць брагінскіх земляў. Таму і працадзень у яго не быў зусім пустым.

У часопіснай публікацыі гэтых нататак («Полымя», 1995, № 12) я напісаў, што не меў сродкаў і на шлюбную сукенку для нявесты. На самой справе я тады атрымаў прыстойны ганарар якраз у «Полымі» і добрага шоўку на тую сукенку ў Мінску набраў.

А дапамога жончыных бацькоў маладой сям’і была сапраўды вельмі істотнай. Яны справілі ў Брагіне вяселле, а калі нарадзілася дачка — і хрэсьбіны (ужо ў Мазыры), увогуле, падтрымлівалі як маглі. Бо жаніх, хоць і лічыўся прэстыжным, усё ж інстытуцкі выкладчык, сам не сабраў грошай і на новы касцюм. Давялося з нагоды вяселля пераніцоўваць ужо ношаны, пашыты на заказ у апошні аспіранцкі год з вельмі трывалай імпартнай шэрсці. Глядзеўся ён прыстойна і пераніцаваным. Толькі верхняя кішэнька ўсё вы­давала. Яна апынулася не на левым, а на правым баку грудзей. Ды мяне гэта мала бянтэжыла.

Горш было, што даволі хутка стала знікаць узаемаразуменне з начальствам. Пэўную насцярожанасць у яго выклікала ўжо тое, што ў Мазыры я ўсюды гаварыў па-беларуску. Людзі да гэтага прывыклі і перасталі дзівіцца. А ў інстытуце на гэта глядзелі не без падазронасці. Ва ўсякім разе, калі я прапанаваў правесці са сваімі студэнтамі вечар беларускай паэзіі, дык Эль­ман спачатку дазволіў, а праз колькі дзён схамянуўся, маўляў, гэта залішне вузка, а таму трэба абавязкова ўзяць і рускую паэзію. Я ўбачыў тут яўную перастрахоўку, недавер. Адчулі гэта і студэнты і свой энтузіязм страцілі.

Але прамыя абвінавачанні прыйшлі крыху пазней. У нас быў філасофскі семінар. Ён так толькі называўся, бо мусолілі мы «Кароткі курс» гісторыі ВКП(б). На чарговых занятках гэтага занудлівага семінара вельмі ўжо надакучліва перажоўваліся даўно вядомыя казённыя ісціны, зноў і зноў даводзілася, як пакутуюць у свеце капіталу ад няшчаднай эксплуатацыі простыя людзі, якія нібыта жывуць у трушчобах і ходзяць у лахманах. Гэтыя лахманы і вывелі маладых выкладчыкаў з цярпення. Урэшце, мы пацікавіліся, колькі там, у тым праклятым свеце, плоцяць дапамогі па беспрацоўі. Папрасілі назваць канкрэтныя лічбы.

Гэтая просьба выклікала ў нашага кіраўніка выбух абурэння. Яно было абумоўлена тым, што такія лічбы трымаліся ў вялікім сакрэце. А мы аднекуль ведалі, што ў Амерыцы беспрацоўны ўжо тады атрымліваў у некалькі разоў больш за нашага самага кваліфікаванага выкладчыка. Лічбаў нам не назвалі, мы гэта зрабілі самі. I адразу трапілі ў крамольнікі і бунтаўнікі. Спра­ва разглядалася на вучоным савеце, дзе нам давялося каяцца і, апусціўшыся да звыклай казённай дэмагогіі, запэўніваць, што мы «нашы», нічога ніякага не хацелі, разумеем, у якой цудоўнай краіне жывём, і гатовы хоць зараз ісці бараніць няшчасных чарнаскурых рабоў імперыялістычных акул.

Такім чынам, нас паставілі на месца. Добра яшчэ, што не дайшло да арганізацыйных вывадаў. Улічылі нашу маладосць і гатоўнасць прыняць правілы гульні, вызначаныя крывадушнасцю сістэмы.