Дзмітрый Бугаёў - Жыццём ідучы - З гісторыі беларускай літаратуры і літаратурнай крытыкі

У Інстытуце літаратуры АН БССР — лепшыя сілы: Міхась Лынькоў, Кандрат Крапіва, Пятро Глебка і інш. Там ёсць у каго вучыцца. Там навуковыя работнікі Пшыркоў, Барсток, Перкін, Вольскі выдалі свае кнігі. Каго Вы слухаецеся? Вас цягне “табунок” — хлопцы з педінстытута... Туды паступаюць тыя, хто наўрад ці змог бы паступіць у другое месца».

Значыць, наконт мяне ён не сумняваўся. Але затое сумняваўся я сам. Бо ў той год у акадэмічнай аспірантуры было ўсяго адно месца. I на яго ўжо сваталі, як мне сказаў Ю. Пшыркоў, пляменніка Якуба Коласа. Навукоўца з таго пляменніка, да якога, дарэчы, сам паэт ставіўся вельмі скептычна, не атрымалася. Але ж гэта высветлілася пазней, а тады яго ўзялі з вялікай ахвотай. Вылічыць гэта наперад няцяжка было любому правінцыялу.

Усікаўскія ўшчуванні я ўспрыняў як вялікую пахвалу. А самае галоўнае, што знайшлася характарыстыка. Яна чакала мяне ў акадэмічнай канцылярыі.

Інстытуцкія ж кіраўнікі з Магілёва патрэбных папер мне так і не выдалі, хаця пісьмо Якуба Усікава заканчвалася абнадзейлівай фразай: «Мы пастараемся, каб вучоны савет нашага інстытута выслаў Вам рэкамендацыю».

Ягоных старанняў на гэты раз аказалася недастаткова. Выратавала мяне прадбачлівасць Дзяржаўнай экзаменацыйнай камісіі, якая пры падтрымцы маіх абаронцаў Усікава і Юргілевіча (яны былі членамі камісіі) у сваім пратаколе ад 26 чэрвеня 1952 года асобным пунктам запісала: «Отлично окончив­шего Могилевский педагогический институт Бугаева Дмитрия Яковлевича, сталинского стипендиата, проявившего интерес и навыки к научно-исследо­вательской работе, рекомендовать к поступлению в аспирантуру».

Выпіску з гэтага пратакола, засведчаную пячаткай агульнай канцылярыі і ўласным подпісам, мне адразу пасля экзаменаў зрабіў інспектар па кадрах Акулаў, які ставіўся да мяне вельмі прыхільна і добра ведаў цану афіцыйным паперам. Начальству зробленую выпіску ён не паказваў (гэта і не абавязкова было рабіць). Словам, яна была аформлена па ўсіх правілах. I ў Мінскім педінстытуце ёю ўрэшце задаволіліся.

Вось так, у выніку шчаслівага збегу многіх абставін, я і апынуўся ў аспірантуры. Самую вучобу ў ёй абмінаю, бо напісаў пра гэта ва ўспамінах пра свайго навуковага кіраўніка В. В. Барысенку.

Адзначу толькі, што самай цікавай у аспіранцкія гады была праца ў навуковай зале Ленінкі (цяпер Нацыянальная бібліятэка Беларусі). Там мы мелі магчымасць знаёміцца з многімі беларускімі часопісамі даваеннай пары, якія ў агульнай зале не выдаваліся, а таксама маглі па афіцыйнай просьбе, падпісанай кіраўніцтвам аспірантуры, атрымліваць некаторыя матэрыялы па тэме дысертацыі са спецфонду. Дзякуючы гэтаму можна было хоць збольшага дакрануцца да праўдзівай, а не перакручанай партыйнымі ідэолагамі гісторыі Беларусі і яе літаратуры.

Пасля аспірантуры мяне накіравалі ў Мазырскі педінстытут, старшым выкладчыкам. Выкладаў я беларускую літаратуру ад старажытнасці да 1917 года, чытаў і фальклор, вёў спецсемінар па сучаснай літаратуры, кіраваў студэнцкай педпрактыкай. Працы было шмат. Але яна мне падабалася. I я радаваўся жыццю, хоць і пакутаваў ад моцнага бранхіту.

А яшчэ пасля сталіцы трохі нязвычна было, што ў магазінах прадавалі толькі хлеб ды печань траскі ў бляшанках, якія грувасціліся ладнымі штабялямі на ўсіх паліцах. Цяпер гэта вялікі далікатэс. А тады на яго і глядзець не хацелася, так надакучала аднастайнасць.

Зрэшты, нейкі выхад знаходзіўся: большасць ходкіх прадуктаў (цукар, згушчонае малако, масла і інш.) цягнулі пры кожнай нагодзе з Мінска, сёетое куплялі на базары, абедаць хадзілі ў гарадскія сталоўкі ці ў рэстаран (там было адносна недарагое абедзеннае меню). I жылі, не тужылі. Тым больш што пакрысе становішча змянялася ў лепшы бок.

Напачатку і з начальствам складваліся добрыя адносіны. Дырэктар інстытута А. П. Эльман залічыў мяне на працу з 25 жніўня, выдзеліў кватэру — два ладныя пакоі ў інтэрнаце. Праўда, я іх, можна сказаць, прасвістаў: па старой звычцы паехаў у дыялекталагічную экспедыцыю, потым яшчэ ў сталіцы трохі затрымаўся, пакуль абмяркоўвалі маю дысертацыю. Аспіранцкі тэрмін у мяне афіцыйна заканчваўся не ў жніўні, а ў канцы кастрычніка. I Эльман дазволіў пачаць заняткі пасля гэтага тэрміну, але з умовай, што гадавая нагрузка будзе выканана поўнасцю.

Словам, усё было б зусім добра, каб не адна прыкрая «дробязь». Пакуль я ўладкоўваў справы ў Мінску, маю кватэру заняў мой жа аднакашнік і, здавалася, сябра Губар, па спецыяльнасці матэматык. У сваё апраўданне ён казаў, што кватэра — важная справа... Як быццам жыць трэба было толькі яму!