Святлана Белая - Максім Багдановіч — крытык

Адзначу, што аўтар апавядання раздзяляе погляд залатара Антона Каржа, чалавека новых, прагрэсіўных ідэй: “...рэч якую-небудзь толькі таму ганіць, што яна для нас за навіну прызнацца павінна. Бо ўсё тое, што цяпер навіною завецца,праз які час старыною мае быць”. І далей: “Малюнкі тыя, што Сальватор Розе з іконнікамі полацкімі робіць, там (у краінах далёкіх — С. Б.) скрозь звыклы, і нікога ўжо яны не дзівуюць, людзям усім, дзеля красы сваёй, у спадобе стаўшы, а майстрам здольным славы і гонару прыдаючы. Тое ж і ў нас, напэўна, мае стацца, калі навіна старыною зробіцца, так што, мабыць, тады людзі полацкія Сальватора Розу шанаваць будудь”. Корж выступае за тое новае, якое прыносіць карысць, што вядзе да прагрэсу чалавецтва. Разглядаючы наватарства ў гістарычным плане, ён паказвае, што з цягам часу яно губляе пачуццё навізны, робіцца традыцыяй.

Але пакуль гэтае здзейсніцца, шмат вады ўцячэ, не адна бойка са старым, заскарузлым адбудзецца. Заўсёдная праблема барацьбы новага з аджыўшым робіць шмат перашкод на шляху ў наватарства. I толькі калі навізна, вастрата апошняга паменшыцца, спадае і напал барацьбы.

Гэтая думка прасочваецца і ў артыкуле “Аб цікавым поглядзе г. Глебаза: “...наватарства Мусарскага згубіла былую вастрыню, кансерватыўная апазіцыя адпала, імя яго − агульнапрызнана і нават служыць зброяй у барацьбе супраць наватараў нашага часу. Прыпоны, ляжаўшыя на шляху паміж кампазітарам і музычнай публікай, зніклі, ды і публіка гэта аказалася ўжо падрыхтаванай да разумення яго” [19] М. Багдаговіч. “Аб цікавым поглядзе П. Глебава”. с. 423. .

Канкрэтна-гістарычна разглядае Багдановіч і паняцце “інтэлігенцыя”. “На наш погляд, − піша крытык, − усякі інтэлігент неабходна павінен здавальняць наступным двум патрабаванням: па-першае, ён павінен мець імкненне да ведаў; па-другое, ён павінен імкнуцца несці свае веды на карысць народу” [20] М. Багдановіч. “Новая інтэлігенцыя”. с. 202, 210. .

Вызначанае Багдановічам паняце ў асноўным адпавядае і сучасным патрабаванням. Але крытык не абмяжоўваецца толькі гэтым. Ён звяртаецца да гістарычнага шляху рускай інтэлігенцыі, паказвае, як сцяг ад інтэлігенцыі з дваранскага асяроддзя пераходзіць да інтэлігенцыі сярэдніх слаёў. Як адбываецца нараджэнне і рост працоўнай інтэлігенцыі, што прыйшла на змену сваім папярэднікам? Новы слой інтэлігенцыі мае сваю афарбоўку: “Ён складаецца з элементаў, праўда, меней складаных і меней культурных, але затое болей дзелавых, болей здаровых і працаздольных. Бо працоўная інтэлігенцыя, што ўзнікла ў нетрах народа, не адрываецца ад яго: гэта той жа народ, толькі болей высокі і разумова, і маральна” [21] Тамсама. .

Багдановіч не ўзняўся да марксісцка-ленінскага разумення гістарычнага развіцця грамадства. Але тое, што прырода і грамадства знаходзяцца ў вечным дыялектычным развіцці, ён разумеў. Гэта было асновай яго аптымізму. І хаця ён засяроджваў увагу на горкіх старонках быцця чалавека, жыццё, гэта напаўняла яго творчасць прасветлёнай радасцю.

Багдановіч быў прыцыповым і прадбачлівым. Гэтыя рысы бачны з таго, што ён адчуў і зразумеў свой час так гістарычна-паваротны момант у лёсе роднага краю. Ён змог дастаткова ясна ўбачыць тыя грамадскія сілы, якія ажыццявяць адвечную мару працоўных Беларусі аб сацыяльным і нацыянальнымразняволенні.

“У кожнай задачы, якую ставіў перад сабой Багдановіч, за кожным са стыляў, якія паступова запаўнялі яго паэзію, быў ён − паэт − патрыёт, інтэлектуаліст, эрудыт, нястомны працаўнік, чулы знаўца чалавечага сэрца” − гэтую думку А. Лойка прыводзіць у сваёй кнізе “Максім Багдановіч” (с. 340). Лічу, што гэта ж самае можна сказаць і пра Багдановіча-крытыка.

І будучы крытыкам-патрыётам, інтэлектуалістам, эрудытам, нястомным працоўнікам, чулым знаўцам чалавечага сэрца, ён кожную з’яву ў жыцці, у літаратуры, творчай спадчыны пісьменніка ці паэта разглядаў з пазіцыі праўдзівасці. Гэты прынцып ён вынес і ў аснову свайго жыццёвага крэда. “Ёсць адна толькі мудрасць жыцця і яе я шаную, − вось што кажа яна: калі хочаш праўдзіва ты жыць, дык пей чашу любую. Але толькі да дна”.

“Пісьменніцкая крытыка”... Не была і, мусіць, ніколі не будзе яна аб’ектыўнай, − такую нечаканую думку знайшла ў кнізе Б. Сачанкі “Думкі ў россып" [22] Б. Сачанка. Думкі ў россып. Мн., “Мастацкая літаратура”, 1985, с. 184. . − Божа, як не ўмеем яшчэ мы радавацца ўдачам таварыша па пяру, цаніць не толькі сваё, тое, што робім самі, але і тое, што робяць іншыя, − пісаў аўтар. На яго думку “блізкія, сяброўскія адносіны бяруць верх над здаровым цвярозым чалавечым розумам, свій пошук, свая дарога выдаюцца за адзіна магчымую і адзіна правільную. І тады... “Са свае званіцы, “свайго пункту гледжання”, як з рога дастатку, сыплецца пахвала не таму, што напоўнена жыццём, страсцю і болем, а нечаму іншаму. І ўсё ж…” − абрывае думку аўтар. І ўсё ж ва ўсе часы ёсць пісьменнікі-крытыкі, у якіх суб’ектыўнае спалучаецца з аб’ектыўным. Максім Багдановіч быў менавіта такім крытыкам.