Татьяна Мушинская - Сямейны партрэт на фоне эпохі

Ноч у чарзе

На Грушаўцы ўсе мелі ўласныя агароды, большыя ці меншыя. Таму бульба, буракі, морква, капуста, агуркі звычайна вырасталі свае. А таксама зеляніна — кроп, пятрушка, шчаўе. У садах — яблыкі, грушы, слівы, вішні, на кустах — парэчкі і агрэст. На дзяржаву і крамы ніхто не разлічваў, спадзяваліся толькі на сябе.

Але не ўсё можна вырасціць самому. Як жыў Мінск на пачатку 60-х, сведчыць такі факт. У 61-м ці 62-м у сталіцы пачаліся перабоі са звычайнымі прадуктамі, крупамі і мукой. Памятаю, маці разам з бабуляй Марыяй Іванаўнай з вечара займалі чаргу ля крамы на вуліцы Грушаўскай. Мяняліся, бо халодна стаяць гадзінамі на вуліцы, асабліва, калі ноч, а на дварэ не лета.

Зранку, гадзін у восем ці дзевяць крама адкрывалася. Хто бліжэй да пачатку чаргі, таму хапала пярлоўкі або рысу, вермішэлі ці мукі. Калі з крам знікаюць самыя неабходныя прадукты, гэта ўспрымаецца як сігнал трывогі.

І падказка: далей можа быць горш! Таму куплялі не кілаграм ці два, а столькі, колькі маглі падняць і панесці.

Заводскай расфасоўкі не існавала. Малако прадавалі разліўное — у твой бідончык, звычайна на два літры. Смятану таксама разлівалі ў слоікі. Калі забыў дома тару, дык пойдзеш з крамы з пустымі рукамі. Тварог меўся толькі развясны і яго трэба ўзважваць. Алей прадавачкі налівалі ў тваю тару праз пластмасавы конус. І потым доўга выціралі рукі, запэцканыя тым алеем. Джунглі, як добра падумаць! Але так жылі ўсе, ніхто не думаў і не ведаў, што недзе побыт арганізаваны іначай.

Лаўка з газай

Аднойчы разам з мамай зайшлі ў невялічкую паўцёмную краму, што ў глыбіні вуліцы Шчорса. Відаць, тут прадаваліся гаспадарчыя тавары, бо на паліцах было раскладзена шмат металічнай і драўлянай драбязы.

У той будыніне панаваў адметны, а дакладней, спецыфічны пах. Такі не забудзеш. Як зразумела потым, там прадавалі г а зу. Па-руску «керосин». Для газніц, якімі часта карысталіся. Бо час ад часу па ўсёй Грушаўцы нечакана адключалі электрычнасць. Да гэтага часу памятаю выгляд газніцы, што стаіць на стале, дзе бабуля і дзядуля звычайна абедалі.

Праз шмат гадоў успомніла ў размове з мамай пра тую лаўку. А яна са смехам згадала аб’яву на дзвярах крамы: «Гражданам с узким горлышком керосин не отпускается». Вядома, мелася на ўвазе вузкае горла не грамадзян, а бутэлек. Але аб’ява ўспрымаецца як афарызм ці анекдот. І адлюстраванне часу.

Рэха аднаго сказа

Тамарка і Таіска — так бабуля называла сваіх дачок. Маю маму, і яе сястру, Таісу Фёдараўну, маю цётку, а пазней хросную. Часам бабуля ці дзед Фёдар блыталі сясцёр, замест аднаго імя называлі іншае. Бо і ў адным, і ў другім першы склад той самы — «Та». Паміж сёстрамі тры гады розніцы. Маці нарадзілася ў 1934-м, яе сястра ў 1937-м. Як жылі ў вайну, распавядаць не буду. Каму цікава, адшукае падрабязнасці ў маёй аповесці «Сад маіх успамінаў».

Маці згадвала: яе бацькі, вядома, клапаціліся пра абедзвюх дачок. Імкнуліся даць вышэйшую адукацыю. Тамара паступіла на філфак, яе сястра, у якой быў відавочны талент да малявання, на архітэктурны ў політэхнічны інстытут. Студэнткі звычайна стыпендыю маюць невялікую. Таму бабуля і дзядуля імкнуліся працаваць у будзённыя і выхадныя дні, шукалі «халтуры», каб забяспечыць сям’і прыстойныя ўмовы жыцця. Бабуля шыла дочкам прыгожыя сукенкі, спадніцы, блузкі, нават верхнюю вопратку — кшталту дэмісезонных і зімовых паліто. Дзед неаднойчы ім боцікі майстраваў. Бо дзяўчаты павінны добра выглядаць!

Як у сям’і ўзнікаюць супадзенні і душэўная блізкасць, заўжды загадка. Неяк само склалася, што Марыя Іванаўна больш любіла малодшую дачку, а Фёдар Фёдаравіч старэйшую. Калі мая маці выйшла замуж і нарадзілася я, яе сястры споўніўся 21 год, яна студэнтка і жыла з бацькамі. Марыя Іванаўна, разумеючы: старэйшай дачцэ нялёгка — хапае клопатаў па гаспадарцы, дзіця малое ды неспакойнае, — спачатку шмат дапамагала. У дадатак ехаць нікуды не трэба, толькі па сцежцы перайсці з аднаго дома ў іншы.

Але ў адносінах паміж сёстрамі ці братамі адной сям’і (няхай і дарослымі) заўжды прысутнічае элемент рэўнасці. Відаць, Таісе хацелася, каб Марыя Іванаўна часцей аказвалася побач, займалася ўласнай гаспадаркай. Таму аднойчы з лёгкай грэблівасцю заўважыла:

— Мама, відаць, ты да іх у пакаёўкі нанялася?

Марыя Іванаўна падумала, паглядзела на сітуацыю вачыма малодшай дачкі. І… дапамагаць перастала. Той сказ сястры мама доўга з крыўдай успамінала. І казала: каб не тыя зласлівыя парады, яна і я здаравейшыя былі б. Бо выспацца, маючы малое дзіця, — шчасце. Рэха аднаго сказа можа гучаць у памяці гадамі. Ідэальна, калі ў блізкіх сваякоў чулыя адносіны застаюцца на працягу ўсяго жыцця. Але часам здараецца іначай.