Татьяна Мушинская - Сямейны партрэт на фоне эпохі

Пасля драматычнага перыяду, які на шчасце скончыўся аптымістычна, бацька і маці зрабілі грунтоўныя высновы. Яны фармуляваліся не словамі, але істотна ўплывалі на паўсядзённы лад жыцця. Думаю, бацька свядома ці падсвядома баяўся паўтарэння падобнага фізічнага стану. Таму ніколі не імкнуўся працаваць праз сілу. Не меў завядзёнкі сядзець за пісьмовым сталом па начах. Яму не падабаўся і выклікаў моцную антыпатыю багемны лад жыцця.

З застоллямі, што доўжацца суткамі, гасцяваннямі, размовамі, якія выглядаюць манілаўшчынай і застаюцца пустым страсаннем паветра.

Ёсць дам ы адкрытыя і закрытыя. Наш быў, па сутнасці, закрыты. Гэткі строгі навуковы манастыр. Хоць у студэнцкія гады я тым абуралася — часцей пра сябе, чым уголас. Але мая нязгода прынцыпова нічога не мяняла. Гасціннасць да сваякоў, блізкіх — гэта зразумела. Але ў сям’і не былі заўжды расхінутыя дзверы: маўляў, заходзьце, калі толькі жадаеце!

Строгасць, сабранасць, пэўны педантызм, засяроджанасць на працы — гэтыя рысы вызначалі бацькаў характар. А дысцыпліна, нармальны начны сон, абавязковыя, ці не штодзённыя прагулкі на свежым паветры зрабіліся рысамі звыклага ўкладу сям’і. Такія падыходы мо і вымушаныя. Але менавіта строгасць і спакойны, цвярозы, рацыянальны падыход да працы зрабіліся прычынай бацькавага даўгалецця, чалавечага і навуковага.

Мелася і такая выснова. Маці бачыла: бацька адчувае сябе свабодна і разняволена ў свеце кніг, літаратуры, у сферы складаных філасофскіх пытанняў. Але не надта любіць побыт. Таму заўжды імкнулася ўзяць на сябе большасць паўсядзённых, нудных, але неабходных побытавых клопатаў.

Што такое натуральная гаспадарка?

Той, хто чытае невыпадковыя кнігі і імкнецца пашыраць уласны кругагляд, ведае: існуе серыя дакументальных кніг, у назве якіх спалучаецца назва горада і выраз «паўсядзённае жыццё». Да прыкладу, «Паўсядзённае жыццё Парыжа» (Берліна, Лондана). Дасведчанаму чытачу цікава ведаць, як жылі, працавалі, арганізоўвалі ўласны побыт, як бавілі вольны час жыхары таго ці іншага буйнага горада. Распавядаючы пра бацькоў і дзяцінства, хачу адначасова абмаляваць і паўсядзённае жыццё беларускай інтэлігенцыі ў 60-я — 70-я гады мінулага стагоддзя.

Таму вярнуся на Грушаўку, у нашу хаціну. У пачатак 60-х гадоў.

Маці была вымушана падымацца рана. Думаю, гадзін у пяць ці шэсць. Гэта ў кінафільмах натуральная гаспадарка выглядае прыгожа і прывабна, рамантычна і паэтычна — свежае паветра, свае грады, зеляніна, ружачкі, кветачкі. У рэальнасці яна цяжкая, знясільвае і патрабуе няспынных клопатаў. Бо трэба забяспечыць сям’ю неабходным. Каб у хаце было цёпла, каб хапала ежы, каб посуд быў чысты, а вопратка адпрасаваная.

Зранку кожны дзень маці паліла ў печы: трэба было зрабіць сняданак і адначасова абед. Разагрэць абед днём не было ніякай магчымасці, гэта не газавую ці электрапліту ўключыць! Выйсце яна прыдумала арыгінальнае: каструлю з супам ці баршчом абкручвала ручніком і хавала паміж дзвюх белых пульхных падушак, што ляжалі на ложку. Ішоў час, а ежа па-ранейшаму заставалася цёплай.

Калі ў 1964-м, праз паўгода пасля нараджэння сына, бацькі атрымалі кватэру ў Зялёным Лузе, мама ўспрымала гэта як шчасце і выратаванне. Бо ў кватэры з гарадскімі выгодамі, дзе ёсць газавая пліта, а ў кранах вада, існуе ванна і санвузел, велізарная колькасць клопатаў знікала. З’явіліся турботы іншыя, але яны пераконвалі, што цывілізацыя — цудоўная рэч.

У Зялёным Лузе бацька час ад часу казаў, што ён сумуе па вясковай драўлянай хаце. Маўляў, гэта больш натуральнае асяроддзе, чалавек тады бліжэй да зямлі і прыроды. Маці выслухоўвала яго ідэі моўчкі і з усмешкай, не спрачалася. Але, вяртацца назад, да натуральнай гаспадаркі, ва ўмовы амаль першабытнага побыту, ніколі б не згадзілася.

Грушаўскі побыт

Калі згадваю рэаліі жыцця 60-х гадоў, яны здаюцца і прывабна-паэтыч-нымі (бо частка ўласнага, непаўторнага дзяцінства), але далёкімі ад цывілізацыі. Але так жылі ўсе — сваякі, суседзі, знаёмыя. Ніхто не думаў і не ўяўляў, што можна іначай.

Такой звыклай сёння і неабходнай выгоды, як гарадскія хатнія тэлефоны, не існавала. Іх не мелася ні ў суседзяў, ні ў каго са знаёмых. Верагодна, падобныя прывілеі мелі чыноўнікі высокага рангу, магчыма, артысты. Не памятаю і гарадскіх тэлефонаў-аўтаматаў на вуліцах.

Калі неабходна вырашыць пытанні арганізацыйныя ці юрыдычныя (на-прыклад, выдзяленне ўчастка для будаўніцтва дома, у якім потым жылі бабуля і дзед), дык пешшу ў цэнтр горада. Трэба штосьці паведаміць сваякам, якія жылі ў іншым горадзе ці ў вёсцы, — пісалі лісты ці паштоўкі. Іншых варыянтаў не мелася. Калі ў сям’і хтосьці захварэў ці трэба запісаць візіт дзіцячага доктара, адзін з бацькоў быў вымушаны зранку крочыць у дзіцячую паліклініку. А да яе — тры-чатыры кіламетры.