Николай Аврамчик - Успаміны

Перад вайною я, як і некаторыя іншыя студэнты-філолагі, ведаў на памяць куляшоўскі верш «Чараўніца», пад якім у тым жа вышэйназваным зборніку паэта стаяла дата — 9.5.1937 г. У пасляваенным чатырохтомніку Аркадзя Куляшова ў гэтым вершы зусім апушчаны другая, трэцяя і восьмая строфы і крыху зменена дата натсання — 1937—1938 гг.

Калі таварышы па паэтычным цэху даручылі мне рэдагаваць «Дзень паэзіі» 1975 года, я адразу ж прыгадаў куляшоўскі верш «Вінтоўка», які ніколі не ўваходзіў ні ў адну кнігу паэта, і наважыўся змясціць яго ў гэтым зборніку. Я добра памятаў, што адразу ж пасля векапомных вераснёўскіх дзён 1939 года верш «Вінтоўка» друкаваўся ў «Звяздзе» і ў «Полымі рэвалюцыі». Таму пайшоў у беларускі аддзел Дзяржаўнай бібліятэкі, знайшоў патрэбныя выданні, зверыў абедзве публікацыі і перапісаў верш.

Па тэлефоне пазваніў Аркадзю Куляшову і сказаў, што хачу ўключыць у «Дзень паэзіі» яго за­быты верш «Вінтоўка».

Паэт паслухаў мяне і пасля некаторай паўзы прамовіў:

— Па-мойму, гэта слабая рэч, стары (такі зварот ён часта ўжываў пры гаворцы).

Я пачаў даводзіць, якое значэнне мае юбілейны «Дзень паэзіі», прысвечаны трыццацігоддзю нашай перамогі над фашызмам.

Спаслаўся на тое, што члены рэдкалегіі намагаюцца зрабіць яго як мага цікавейшым і разнастайнейшым.

— Стары, дык у мяне няма гэтага верша,— разгублена апраўдваўся Аркадзь Куляшоў.

— У мяне ён ёсць,— не адставаў я.

— А дзе ты ўзяў яго?

Я сказаў, што расшукаў верш у кнігасховішчы і перапісаў.

— Ну дык прынось, паглядзім, што з гэтага выйдзе,— нарэшце здаўся паэт. Я прыйшоў да яго на кватэру. Аркадзь Аляксандравіч быў у на­строй расказваў пра сустрэчы ў Маскве з таварышамі і сябрамі. Днём раней ён вярнуўся адтуль з вечара, прысвечанага сямідзесяцігоддзю Міхаіла Ісакоўскага.

Калі я аддаў машынапісны тэкст верша, паэт прымусіў мяне перасесці ў крэсла да пісьмовага стала, з шуфляды якога дастаў ладны стос паперы, паклаў яго перада мной і сказаў:

— Паглядзі, чым я займаюся апошнім часам. Яшчэ трэба напісаць заключим раздзел.

«Хамуціус» — прачытаў я незнаёмае слова на тытульным аркушы першай старонкі.

Па меры таго як паглыбляўся ў чытанне, твор усё мацней прывабліваў, уражваў свежасцю тэмы, захапляў маштабнасцю мыслення. Нічога падобнага даўно я не чытаў у нашай паэзіі.

Тады я засядзеўся ў Аркадзя Аляксандравіча. Ён шкадаваў, што не здолеў поўнасцю выкарыстаць у паэме ўсяго фактычнага матэрыялу. Расказваў цікавыя звесткі пра бацьку Н. К. Крупскай, які на Беларусі ўдзельнічаў у рэвалюцыйным руху ў арміі.

Між іншым, я зазначыў тады, што паэма «Хамуціус» хораша гучала б з тэатральных падмосткаў.

— Гэта ўжо не мая справа,— адказаў паэт.

«А іншы зрабіў бы з такой рэчы не толькі сцэнарый для кінафільма, але нават і лібрэта бале­та»,— падумаў я.

— Калі рэдкалегія «Дня паэзіі» хоча перадрукаваць гэтую даўнюю рэч, друкуйце яе вось у такім выглядзе,— сказаў Аркадзь Куляшоў, вяртаючы мне тэкст верша «Вінтоўка».

У ім крыж-накрыж былі перакрэслены тры апошнія страфы і ў радку «Мох на страсе, без хле­ба ў курнай хаце» над закрэсленымі словамі «без хлеба» напісана было «галеча».

Шпацыруючы па каралішчавіцкіх лясных сцежках, адзін час я шмат распытваў у Аркадзя Куляшова пра яго юнацкіх сяброў Юлія Таўбіна і Змітрака Астапенку, якіх ніколі не бачыў, але паэзія якіх мне заўсёды падабалася.

Аднойчы ў часе такой гутаркі ён выказаў сумненне наконт таго, што Змітрок Астапенка загінуў. Нават таямніча спаслаўся йа нейкую асобу, якая ў цягніку нібыта апазнала ягонага сябра.

Другі раз, калі я прызнаўся, што «Эдэм» Змітрака Астапенкі выклікае ў мяне не меншае захапленне, чым «Сцяг брыгады», паэт нечакана спытаўся:

— А табе не здаецца, што яго паэма напісана пад уражаннем маёй?

Мне такое ніколі не прыходзіла ў галаву.

Аркадзь Куляшоў растлумачыў, што гэта падазрэнне ў яго ўзнікла даўно і не столькі на падставе тэматычнай пераклічкі твораў, колькі па чыста фармальнай прычыне: аўтарскія эпіграфы перад кожным раздзелам паэмы «Эдэм» вельмі нагадваюць яму загалоўныя радкі кожнага раздзела «Сцяга брыгады».

Неяк я расказаў Аркадзю Куляшову, што ў пачатку вайны мяне прызваў у армію Мсціслаўскі ваенкамат. Паэт пачаў цікавіцца, як выглядае там Дзявочая гара, ці захаваліся старыя прысады перад будынкам іхняга былога педтэхнікума, і шкадаваў, што ўсё не выберацца праведаць горад свайго юнацтва.

У выніку тых размоў я напісаў прысвечаны яму верш «Мсціслаў».