Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

В. Н.: Нет. Как я мог его там видеть?

В. З.: Тогда о чём мы говорим?.. Я порвал то, что ты видел.

В. Н.: Да... И начал рвать меня с корешком...

В. З.: Владимир, кто-то тебя дезинформировал. В этом направлении нет и вообще не может быть разговора.

В. Н.: В этом направлении есть разговор.

В. З.: Поверь мне, нет. Давай доверять друг другу.

В. Н.: Тогда есть разговор в параллельном направлении... Вот ты мне объясни: допустим, Подгайный, то есть Госкомитет печати, всё по своей инициативе делал...

В. З.: Не допустим, а так оно и было.

В. Н.: Хорошо, но не распространяется ведь власть Подгайного на то, чтобы напустить на меня и Комитет госконтроля, и ОБЭП, и КРУ Минфина — это ведь уже совсем другие дела. И так копали, будто я, не знаю, нефтью торгую, валюту печатаю. А потом ещё и документы украли, чтобы кто-то подумал, будто что-то в них всё же нашлось.

В. З.: Про документы я впервые в твоей статье прочитал, даже не понял, что за документы?.. Что же касается Комитета государственного контроля, то Подгайный действительно не имеет таких полномочий, равно как и я. Эта организация напрямую подчиняется главе государства..»

Аднак наўрад ці ў падмурку такіх рашэнняў, як няхай часовая, але ўсё ж (калі рэчы называць сваімі імёнамі) палітычная эміграцыя, палягае нейкая адна прычына, звычайна гэта шэраг прычын. Вось яшчэ адна, можа быць, найбалючая, пра якую Някляеў сказаў толькі аднойчы — з відавочным унутраным напружаннем. «Калі той жа міністр замежных спраў Урал Латыпаў, з якім былі мы ў прыязных, амаль сяброўскіх адносінах, угаворваў мяне вярнуцца і пытаў: “Ты што: не верыш гарантыям прэзідэнта? Ці ты мне не верыш?..” — я ківаў, як балванчык кітайскі, на ягоныя словы галавой і не мог растлумачыць, не мог сказаць яму ўсё, як ёсць: “Урал, ды не мучайся ты, веру, але... Але як мне быць з “сябрамі” маімі?.. Як да іх вярнуцца?.. Як з імі размаўляць?.. Як іх слухаць?.. Як рукі паціскаць?.. Як гля- дзець вочы ў вочы?..” Я перад ад’ездам у Варшаву ўсе іхнія кніжкі і падарункі за ўсе гады з хаты павыкідваў! Я бачыць іх не мог, мяне трэсла, калі я думаў, што выпадкова магу з імі на вуліцы спаткацца. Я нібы захварэў на нейкую хваробу псіхічную. І не хлапчук ужо быў, на свеце пажыў, а так прабіла. Наскрозь. І ўсё круціўся і круціўся ў мазгах, быццам іх заела, адзін і той жа эпізод. [...] Калі мяне ўрэшце так прабіла, што я ў шпіталь патрапіў, адзін з маіх “сяброў” — не буду ўжо казаць хто — прыйшоў мяне нібыта праведаць, а насамрэч прынёс паперу падпісаць... Хоць бы з дзяжурным апельсінам ці яблыкам з’явіўся, дык не — з паперай. [...] З лістом у гараж, каб рэдакцыйную машыну выпусцілі! Я рухацца не магу, а ім пакатацца закарцела. І ён бярэ маю руку, якая не рухаецца, і так падсоўвае яе сваёй рукой, падсоўвае, а я падпісваю, падпісваю — катайцеся...

Вось праз што я з’ехаў — і вось да чаго не мог вярнуцца».

Зрэшты, нават гэта была не апошняя прычына, па якой у чэрвені 1999-га Някляеў пакінуў Беларусь.

ПАЛАНЭЗ

«Тут я был главный редактор газеты, главный редактор журнала, из меня сделали некоего общественного деятеля, который должен был участвовать во всём. В таком положении, как я, не был никто: я стоял на митинге БНФ, а потом шёл в администрацию президента, где собирали всех главных редакторов и учили, как бороться с БНФом. С ума уже стал сходить от этого, — рэзюмаваў Някляеў праз дзесяцігоддзе. — И вдруг такой подарок! Да пошли вы к чёрту, сказал я и засел за письменный стол. И перестал мучаться. Если бы не было этого, не было бы и последних книг — я бы просто не успел их написать».

У паэме «Паланэз», завершанай вясной 2000 года перад ад’ездам з Варшавы ў Хельсінкі, ён агучвае яшчэ адну і, мабыць, найгалоўнейшую прычыну развітання з Радзімай. Сустрэўшыся з Быкавым у чэрвені 2001-га ў Фінляндыі, ён назаве яе.

«Пайшлі прагуляцца па Тампэрэ. Горад паміж двума велізарнымі азёрамі, рака, стары млын — прыгожа... І пасярод гэтай замежнай прыгажосці Васіль Уладзіміравіч, нібы ў працяг дыскусіі пра эміграцыю, спытаўся, якая ўсё ж з усіх прычын, па якіх з’ехаў я за мяжу, была настолькі важкай, што змусіла да такога кроку? “Тут жа ў нечым, — сказаў ён, — адчай...” [...]

Мы стаялі на мосце, вада шумела пад намі... І ў шум вады я стаў расказваць, як яно было, і як паасобку ўсё выглядала драбязой, а, склаўшыся ў адно, сталася прычынай. І я назваў яе ў паэме “Паланэз”, напісанай у Варшаве. Лірычная гераіня паэмы не разумее, чаму лірычны герой пакінуў радзіму, дапытваецца: “Скажы, скажы, дзеля чаго зрабіў ты гэта?..” — і той адказвае: “Найперш, каб зратаваць паэта”. Для мяне гэта і прычына больш чым дастатковая, і адказ вычарпальны, да якога нічога не трэба прыплятаць. Ды тое для мяне, а для астатніх?.. “Вось для вас, — я спытаў, — гэтага дастаткова?» — і ён, гледзячы ў ваду, кіўнуў...»