Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

- Не мог! Нават зоркі ў сузор’ях, калі б яны ўмелі пісаць даносы, рассыпаліся б!.. А ў рэдакцыі былі як зоркі-паэты, так і зоркі-сексоты, зоркі-правакатары. Як адзін вядомы, так скажам, крытык, які займаўся і займаецца гэтым яшчэ з савецкіх часоў. Тады ў рэдакцыях, цяпер - у грамадскіх аб’яднаннях ды партыях. Яму б рукі не падаваць, а з ім усе абдымаюцца. [...] Як жа не падаць, калі хоць і сексот, і правакатар, але свой. Свядомы. І з такой мараллю, з такім нутром мы хочам стварыць нейкую новую Беларусь?..

Выбачай, мяне ад гэтага на вілы падымае. Увесь мой век: даносы, даносы, даносы... Яшчэ з маленства, калі на бацьку пісалі, і ён праз гэта на самым краі стаяў. І тым не менш даводзіў і даводзіў мне - і гэта была ці не ўся ягоная навука - адно і тое: “Мацуйся сябрамі! Табе не са мной жыццё жыць, а з імі”.

Перад смерцю, праўда, ён сказаў, што беларусы хоць і называюцца сябрамі, але не ўмеюць сябраваць.

- Пра даносы з “Крьтіцы”розныя чуткі ходзяць... А што там хоць за даносы былі? І куды?..

- Звычайныя. У Камітэт дзяржаўнага кантролю, у Камітэт дзяржаўнай бяспекі - ва ўсе карныя інстанцыі і ўстановы. Напрыклад, у АБЭЗ (аддзел барацьбы з эканамічнай злачыннасцю) напісалі, што я канапу ў рэдакцыі скраў. Абэзаўцы прыпёрліся: “Дзе канапа?!.” Я пытаюся: “Хлопцы, а вы пару-тройку сапраўдных эканамічных злачынцаў злавіць не хацелі б? Вы на каго вучыліся?..”

Начынка для даносаў бралася з акта рэвізіі, праведзенай Камітэтам па друку і інфармацыі па загадзе (зразумела, не пісьмовым) тагачаснага віцэ-прэм’ера беларускага ўрада Уладзіміра Замяталіна. Акт рэвізіі - дакумент ведамасны, закрыты, але яго адкрылі. І адкрылі не мне, галоўнаму рэдактару, які стараннямі таго ж Замяталіна быў адхілены ад абавязкаў, а пакінулі акт (нібы выпадкова) у рэдакцыі, каб ім скарыстаўся той жа вядомы “крытык”. Замяталін - някепскі сцэнарыст, і я не разумею, чаму ён ніяк да гэтай пары наша беларускае кіно падняць не можа.

- А мэта?.. Навошта было вас звальняць? Нават знішчаць. У імя чаго з вамі змагаліся?..

- Навошта? - яно навідавоку: жарсці чалавечыя... А ў імя чаго?.. Не так даўно я спытаўся ў аднаго з былых супрацоўнікаў, з ім па Польшчы ездзячы, менавіта пра гэта: у імя чаго?.. Ён не здолеў адказаць.

Кожны меў, ці меркаваў, што мае свае мэты. Частка рэдакцыі палічыла імі амбіцыі майго намесніка - аднаго з найлепшых беларускіх паэтаў... А як адзін з найлепшых можа трываць некага над сабой?.. Двух найлепшых не бывае - гэта я, паўтараю, ад пачатку разумеў. Але ж я прапанаваў яму, на нейкі час вярнуўшыся ў галоўныя рэдактары, выгнаць з рэдакцыі “крытыка” (якога яшчэ раней я звольніў, а намеснік мой зноў прывёў яго ў “Крыніцу”) і рабіць нашу агульную справу далей. Пры ўсіх прапанаваў, а ён не згадзіўся, бо ўжо быў разам з “крытыкам” і ўсімі, хто “падпісаўся”. Не рэальна ён падпісаўся, да такога апусціцца ён не мог, а падпісаўся, так скажам, метафарычна, метафізічна - як і вершы пісаў. Толькі для мяне ягоны метафізічны подпіс абярнуўся зусім не метафізікай... Захліснула мяне пад горла - і вось тут і вырашылася ўсё, што сталася далей... Выходзіла, што людзі, якіх я лічыў сябрамі і нават больш, чым сябрамі, бо рэдакцыя для мяне была сям’ёй, усе разам, за выключэннем Дранько-Майсюка, які дэманстратыўна з такой “сям’і” сышоў, мяне прадалі. За трыццаць міфічных срэбранікаў, якія былі паабяцаныя ім за міфічную “Крыніцу” без Някляева.

Я трымаў удары з фронту, спераду, а мне ўдарылі ў спіну... Не зразумеўшы, не захацеўшы зразумець, што праблема не ў Някляеве, які засеў некаму косткай у горле і трэба яго ці праглынуць, ці выкашляць. Не ўцяміўшы, не захацеўшы ўцяміць, што вэрхал вакол “Крыніцы” - пачатак наступу на ўсе нацыянальныя выданні.

Срэбранікаў ім не далі, часопіс яны не ўтрымалі. Праз нейкі час “Крыніцы” не стала».

Трохі раней Някляеў прыгадваў: «Проверяющие не предъявляли для своих действий никаких обоснований, одни предписания. Только представитель ОБЭПа, опечатавший один из кабинетов редакции и изъявший из него документы, обмолвился, что его ведомство так оперативно отреагировало на информацию в прессе. Оперативность невероятная: 13 мая выходит газета - 13 мая опечатывается кабинет.»

Былы галоўны рэдактар меў на ўвазе інтэрв’ю літаратурнага крытыка Анатоля Сідарэвіча штотыднёвіку «Имя».

“КРЫНІЦА”

«На недавнем съезде “Таварыства беларускай мовы”председатель Госкомпечати Михаил Подгайный был буквально прижат к стене вопросом о том, почему не выходит в свет журнал “Крыніца”. Ответ “финансирование журнала не прекращено” нисколько не проясняет ситуацию. Вот почему корреспондент “И” попыталась провести собственное расследование. Причина, о которой почему-то молчат на официальном уровне и в то же время на все лады обсуждают в среде творческой интеллигенции, нашлась.