Василий Ширко: Дзед Манюкін і ўнукі

Сядзім. Сочым адзін за адным. Воўк з мяне вачэй не зводзіць, а я з ваўка. I дождж ужо не лье, і гром здалёку грыміць, а мы не вылазім з дупла.

— Давай па-добраму разыдземся, — кажу. Не разумее па-чалавечы, зубы шчэрыць.

I гадзіна мінула, і другая. Днець пачало. Ні ён з месца, ні я. Ужо не страшна, толькі цела нясцерпна ные, просіць размінкі. Хоць бы рукою ці нагою варухнуць, ды не выходзіць, пракляты воўк вачэй не зводзіць, баіцца, што нападу.

— Вылазь першы, — кажу, — дальбог, не зачаплю.

Не разумее. Толькі чхае (добра-такі прастыў) ды зубы паказвае (ці не пасміхаецца). А мне не да смеху.

«Што рабіць, што чыніць? — гадаю. — Прападзеш ты, Манюкін, ні за панюшку табакі. Закурыць хіба напаследак, дык ці дасць крэсіва выцягнуць?..»

Бачу, быццам «вартаўнік» вочы прыплюшчыў. Пэўна такі, стаміўся і хвароба даецца ў знакі. Было не было, думаю, закуру. Сіл няма цярпець. Жыццё б аддаў за адну зацяжку.

Ціхенька, як злодзей, лезу ў кішэню. Расплюшчыць воўк вочы, гляне, я замру, не варухнуся; заплюшчыць — зноў лезу. Вось і крэсіва намацаў. Спацеў, пакуль выцягнуў. А трэба яшчэ люльку тытунём набіць, агонь высечы. А воўк, небарака, зусім раскашляўся — даймае прастуда. Чаго добрага, можа заразіць.

Мо з паўгадзіны развязваю капшук, набіваю люльку. Ён, пэўна, адчувае мой неспакой: час ад часу шчэрыць зубы, глядзіць, не мігае. Я тады сяджу, як школьнік на ўроку. Супакоіцца звер, я зноў за сваё. Нарэшце такі набіў люльку, у зубы ўзяў. Але як прыкурыць? Першы раз за жыццё пашкадаваў, што запальнічкі не маю. Наўрад ці спадабаецца ваўку, калі я пачну камень аб камень лупіць. Ды ці ўдасца з першага ўдару іскру высечы. Баязлівец тысячу разоў памірае, а герой — аднойчы, падбадзёрваю сябе. Прыціскаюся спінай да сценкі, асцярожна высоўваю правую нагу наперад. Калі кінецца звер, знянацку не застане, добры ўдар у зубы атрымае.

Воўк траха не спіць, хоць «хуткую дапамогу» выклікай. Заплюшчыць вочы, з мінуту ківае галавой, затым блісне агеньчыкамі і зноў дрэмле, але чуйна: варта добра дыхнуць, як усім целам уздрыгне.

Бяру ў левую руку трут і камень, у правую — другі камень. Трут сухі — не намок, а камяні ў мяне што трэба. Пашукай — лепшых не знойдзеш… Тут толькі момант выбраць. Чакаю і пяць мінут, і дзесяць, а можа, і больш, хто там лічыў. Бачу, хітнуў галавой мой воўк, я лясь камень аб камень, сыпанулі іскры. Воўк сцепануўся, прыўзняўся на заднія лапы, рыхтуючыся скочыць. Шэрсць натапырылася, з жоўтых зубоў паказалася сліна. Я замёр. З мінуту свідруем вачыма адзін аднаго. Тлее ў руках трут, пальцы апякло, а воўк вачэй не зводзіць, адзін толькі рух… «Заплюшчы вочы, заплюшчы вочы!» — бязгучна шапчу. А сіл ужо няма: гараць пальцы, імгненне і — не вытрымаю. Рэзка паднёс да люлькі трут. Задыміў. З кожнай зацяжкай, чую, сіл прыбаўляецца. А дым верне, воўк раз за разам чмыхае. Дымлю, не раўнуючы, як паравоз. Ужо не бачым адзін аднаго. Толькі вочы блішчаць і чых ды чых. Нідзе не дзенешся, думаю, выкурыць цябе самасадзік, дай бог. I тут, сапраўды, воўк мой задам, задам падаўся да выхаду. Кашлянуў напаследак і — ходу.

Вылез і я. Прысеў, пацягнуўся, дыхнуў на поўныя грудзі. Паветра, скажу вам, пасля дажджу — цуд, чысты кісларод. А я, мае вы саколікі, з таго часу, якая б навальніца ні напаткала ў лесе, у дупло не хаваюся. Не, не хаваюся. Той воўк, пэўна, таксама за вярсту абходзіць наш дуб. Беражонага бог беражэ, убрыкні вас качкі.

Даўно гэта было, вой даўно. Я тады яшчэ не ўзбіўся на свой хлеб. На чужым полі з раніцы да вечара гнуў спіну. Трохі сабраў грошай. Але што за іх купіш? На хату не хапае. Хіба прыдбаць каня ці карову? Але куды іх паставіш, калі самому няма дзе галаву прытуліць. Думаў, гадаў я і вырашыў у цыганы падацца. Па свеце пахаджу, людзей пагляджу, а там будзе відаць.

Купіў гэта я ў цыганскага барона мядзведзіцу вучоную і давай з ёй хадзіць ад вёскі да вёскі. Хаджу, людзей смяшу, як жывуць, прыглядаюся.

Мядзведзіца прывыкла да мяне. Неяк пан адзін надумаў пасмяяцца з мяне: напаіў і выкінуў, голага, на мароз. Мядзведзіца так раз'юшылася, што выламала дзверы ў панскі пакой, мэблю пераламала, пана пакалечыла… А мяне ўзяла ў лапы і ў стог сена занесла. Раскідала той стог, укрыла і сама побач прымасцілася, каб цяплей было. Але і я шкадаваў яе. Сам лягу галодны, а мядзведзіцу пакармлю. Занаровіцца калі, не б'ю, як той барон цыганскі, а кіну ланцуг на падлогу, адчыню дзверы: «Не хочаш скакаць, — кажу, — не трэба, ідзі, другога гаспадара шукай!»

Пабурчыць мая мядзведзіца, пабурчыць, падыдзе, абдыме лапамі, асцярожна так, каб не зачапіць. Людзі рагочуць. Поўную шапку медзякоў накідаюць і ў торбу сала з хлебам пакладуць. Вось так і цыганіў я. За адзін год зарабіў грошай больш, чым за пяць у пана. А тут яшчэ мядзведзіца парадавала: маленькае медзведзяня прывяла. I такое смешнае, вясёлае: куляецца цераз галаву, скача. А якое разумнае!