Пётр Ершов - Канёк-гарбунок

Ля палаца бег спынілі.
Тут іх зразу акружылі...
Да царэўны выбег цар:
«О, які цудоўны дар!»
І, ступаючы няпэўна,
У палац вядзе царэўну.
Вочы ў вочы ёй глядзіць,
Ад кахання аж дрыжыць.
Пасадзіў за стол дубовы.
Галасочак стаў мядовы:
«Як не бачыў - уздыхаў,
А пабачыў - пакахаў!
Сэрца ты майго зарніца!
Пагаджайся быць царыцай!
Зноў я стаў, як малады,
Зноў жаніх я хоць куды!
Чары-дзівы твае вочы
Не дадуць мне спаць уночы,
Не дадуць забыцца ўдзень,
Хоць трубі, як той алень.
Скажаш ласкавае слова -
Да вяселля ўсё гатова, -
Заўтра ж пойдзем возьмем шлюб!
Не маўчы... Табе я люб?»
Ні паўслова не сказала,
Бы цара не існавала,
Адвярнулася ў куток -
Мо такі дала зарок?
Цар ніколькі не ўзлаваўся,
Яшчэ болей закахаўся.
На адно калена стаў,
Ручкі ёй абцалаваў.
Як дурыў, зноў дурыць голаў:
«Ці табе я не пад нораў?
Хіба ёсць мая віна,
Што я п'яны без віна?»
І адказвае царэўна
Ціха, ласкава, не гнеўна:
«Калі хочаш заняволіць,
Трэба просьбу задаволіць.
Трэба за тры дні дастаць -
Хопіць там яму ляжаць -
Мой пярсцёнак з акіяна». -
«Гэй! Падаць сюды Івана!» -
Цар адразу закрычаў
І ледзь сам не паімчаў.

Да цара Іван прыходзіць,
Думае: «Эх, зноў нашкодзіць!
Ну - не цар стаў, а тыран!» -
«Едзь хутчэй на акіян! -
Царскі голас грозны, гнеўны. -
Персцень з дна дастань царэўнін!
А дастанеш мне яго,
Надару табе ўсяго». -
«Я ледзь-ледзь цягаю ногі
Яшчэ з першай той дарогі.
А ты зноў на акіян...» -
Кажа так цару Іван.
«Як ты, шэльма, мог забыцца?!
Я ж хачу з ёй ажаніцца!
Мо глухі ты? Чуў загад?
Каб з пярсцёнкам ты назад
За тры дні вярнуўся. Ясна?
Яшчэ лепш, калі дачасна».
Тут Іван хацеў пайсці,
Каб пустое не чаўпці.
«Ваня, слухай! Ты ж разумны...
Ты ў мой церам ізумрудны
Па дарозе завітай.
Мамачцы паклон аддай, -
Так сказала Цар-дзяўчына. -
А як знойдзецца хвіліна,
Далікатна распытай...
Толькі, цур, не папракай!
Скажаш: дочка ведаць хоча,
Чаму маці па тры ночы
Ад яе хавае твар?
Днём такі ж гняткі цяжар,
Бо і братка мой харошы
Стаў таксама многа горшы.
Хоць бы промнік мне паслаў!
Хоць бы вестачку падаў!
Як захутаецца ў хмары -
Быццам адбывае кару». -
«А хто маці і хто брат?
Не казаць жа мне наўгад». -
«Слухай! Месяц - мая маці.
Сонца - мой капрызны брацік». -
«Зразумела. Я пайшоў!» -
«Праз тры дні - назад! Дамоў!» -
Цар яму крычыць у спіну.
Ваня хутка іх пакінуў.
І ў адрыну да дружка
Ён пайшоў, да гарбунка.

«Зноў Іванка невясёлы...
А не босы ж і не голы,
Шмат усякае яды...» -
«Каб жа толькі той бяды!
Бач, надумаў цар жаніцца,
Робіць дзеўчыну царыцай.
Ім пярсцёнак падавай,
З акіяна даставай.
Церам трэба нам знайсці,
К сонцу, к месяцу зайсці.
Месяц ясны - яе маці,
Сонца - большы яе брацік.
Ды не проста завітаць -
Пра яе ўсё расказаць,
Распытаць пра сёе-тое,
Вось заданне, брат, якое...
Гарбуночак, выручай,
Бо мяне бярэ адчай!» -
«Я скажу табе па дружбе:
Гэта ўсё яшчэ не служба.
Служба ўперадзе, Ванёк.
Цяжкі будзе твой хлябок!
Заўтра ўстанем вельмі рана,
Паімчым да акіяна.
Сёння ж не перажывай,
Спаць лажыся, спачывай».

Паўставалі ў добры час.
Тры цыбуліны ў запас
Ваня ўзяў, адзеўся цёпла,
На канька залез, галёкнуў...
Эх, няблізкі ў хлопца шлях!
Ды раскажам мы пасля
Вам пра ўсё... Крыху спачну,
Потым зноў пісаць пачну.

Та-ра-ра-лі та-ра-ра!
Коні выбеглі з двара,
Ды сяляне пераймалі
І мацней іх прывязалі.
Сеў на дуб крумкач-груган
І грукоча ў барабан.
Зацягнуў затым і песню,
Вось-вось горла ў яго трэсне:
«Скора будзем піць-гуляць,
Камарочка праслаўляць!
Бо ён заўтра па абедзе
Сватацца да мухі едзе!»
Гэта прыказка ідзе,
Не туды яна вядзе.
Жыў мужык і меў ён жонку.
Распявалі песні звонка,
І таму ля іх варот
Стаў збірацца ўвесь народ.
Сыплюць прымаўкі і жарты,
Кожны жарт іх смеху варты.
Густа жук чаму гудзе?
Чмель сядзіць у барадзе!
Дзіва стала за ракою:
Ажаніўся кій з мятлою,
А рабенькая свіння
Нарадзіла арляня.

Во, ні суха ўжо, ні гразка,
Пойдзе ўперад наша казка.
Па пярсцёнак наш Іван
Едзе аж на акіян.
Гарбунок ляціць, як вецер.
Дзень згарэў. Пад самы вечар
Вёрст сто тысяч адмахаў
І нідзе не спачываў.
Хутка бераг акіяна...
Кажа наш канёк Івану:
«Праз хвілінак тры ці пяць
Будуць хвалі ўжо відаць.
Мы пад'едзем праз паляну
Проста к мору-акіяну.
Там застыў, як той граніт,
Цуда-юда рыба-кіт.
Церпіць дзесяць год пакуты,
Болем змучаны, прыкуты,
Лёг упоперак вады -
Ні туды і ні сюды.
Загаворыць кіт з табою,
Дык ківай ты галавою
І на ўсё згаджайся ўраз -
Мой такі табе наказ!
Кіт захоча, каб разведаў,
Як яму адолець беды?
Дзе, у чым яго віна?
І якая ёй цана?»
Прыязджаюць на паляну,
Дзе пачатак акіяна.
Як у казцы, краявід...
Бачаць - цуда-юда кіт!
Частаколы ў рэбры ўбіты,
Бокі свіннямі разрыты,
На хвасце сыр-бор шуміць,
На спіне сяло стаіць;
Між вусоў грыбы шукаюць,
Па кашу ўраз набіраюць,
На губе арэ мужык,
Дзеці скачуць, вэрхал, крык...