Пётр Ершов - Канёк-гарбунок

За гарамі, за лясамі,
За шырокімі марамі
У сяле жыў-быў адзін
Стараваты селянін.
Тры сыны былі ў старога,
Большы розуму меў многа,
Быў сярэдні сяк і так,
Меншы - дурань ці прастак.
Разам сеялі пшаніцу
І вывозілі ў сталіцу,
Бо ад горада сяло
Як рукой дастаць было.
Там пшаніцу прадавалі,
Трохі грошай выручалі,
Палічыўшы шмат разоў,
Кіраваліся дамоў.
Ды заўважылі аднойчы -
Стаў прыходзіць нехта ўночы
І ўчыняць з пшаніцы здзек.
Ды страшэнны - мо за век
Не зазналі горшай шкоды.
Шкоднік хто? З такой нягоды
Сталі думаць, меркаваць,
Як падгледзець, як пазнаць.
Дакумекалі, што варта
Выстаўляць у полі варту.
Кожны па чарзе ўначы
Будзе поле сцерагчы.
Толькі пачало змяркацца,
Стаў старэйшы брат збірацца.
«Дзе сякера? Дзе сахор?» -
І пайшоў у свой дазор.
Непагадзь якраз настала,
На яго жуда напала.
З віламі наперавес
У гумно на сена ўзлез.
І прахроп там да світанку!
Развіднела - ён да ганку.
На сябе вядро вады
Шух! - і грукае тады.
«Гэй вы, сонныя цяцеры!
Адчыняйце брату дзверы!
Як сабака, сёння змок
З галавы да самых ног».

Ну, браты ўпусцілі брата.
«Дык расказвай... Як там варта? -
Падступаюць да яго. -
Ці не бачыў ты каго?»
Вартавы наш памаліўся,
На два бокі пакланіўся,
Кашлянуў ён і сказаў:
«Я ўсю ноч, браткі, не спаў.
Бура з громам бушавала.
Так ліло! Не дождж - навала!
Я ж трымаўся да канца,
Хоць і вымак да рубца,
Ды паводзіўся харобра,
І ўсё скончылася добра».
Бацька сына пахваліў:
«Ты, Даніла... Каб я жыў!..
Паказаў ты двум астатнім
Добры прыклад, прыклад братні.
Каб, як той казаў, у час
Быў вось гэткім кожны з вас».

Толькі пачало змяркацца,
Стаў Гаўрыла ўжо збірацца.
Ён сякеру ўзяў, сахор
І пайшоў у свой дазор.
Ноч халодная настала.
Службу ён пачаў нядбала,
Бо як выйшаў за сяло,
Трэсці хлопца пачало.
Дзёру даў назад хлапчына
І пад плотам у дзяўчыны
Да світанку прахадзіў,
Потым хлопцаў разбудзіў:
«Гэй вы, соні! Уставайце,
Брату дзверы адчыняйце!
Ноччу страшны быў мароз,
Да пячонак я прамёрз».
Дзверы брату адчынілі,
У цяпло яго ўпусцілі.
«Дык расказвай жа хутчэй,
Хто пшаніцу нам таўчэ!»
Вартавы перахрысціўся,
На два бокі пакланіўся,
Неахвотна працадзіў:
«Я ўсю ночку прахадзіў...
Не прысеў ні на хвілінку:
Холад! Бегаў без спачынку,
Нібы той у жыце драч...
Не шанцуе мне, хоць плач.
А ў пшаніцы было ціха,
Абмінула сёння ліха».
Бацька сына пахваліў,
І Гаўрылу сон зваліў.

Пачало ўжо зноў змяркацца,
Трэба меншаму збірацца.
«А Іван падзеўся дзе?»
Ваня ж вухам не вядзе.
Шум у хаце стаў вялікі,
Сварка, лаянка і крыкі.
Ваня ў цёпленькім кутку
Спіну гладзіць вуркатку,
З печы песні распявае,
Пра сваю чаргу не дбае.
Бацька з ласкай падышоў:
«Дам гароху і бабкоў!
Павартуй схадзі ў ахвоту,
Хіба ж цяжкая работа?»
Злез Іван нарэшце з печы,
Малахай [1] Малахай - доўгая шырокая вопратка без пояса. уздзеў на плечы.
Хлеб за пазуху кладзе,
У паход-дазор ідзе.
Вось і месяц узыходзіць,
Поле наш Іван абходзіць.
Азіраецца кругом
І садзіцца пад кустом:
Чэрствы хлеб грызе са смакам,
Лічыць зоркі - драбней маку!

Заіржаў у поўнач конь,
Ваня глянуў пад далонь.
Што такое? Мо памылка?
Не! Чароўная кабылка!
Белая, як свежы снег,
Тут знайшла сабе начлег.
Не кабыла - проста дзіва,
Грыва - золата, не грыва.
«Вось хто топча... Ай-яй-яй!..
Хто б падумаць мог... Чакай!
Гэта ўжо зусім не жарты.
Дакажу, чаго я варты!
Падбяруся і цішком
Ёй адпомшчу за пагром!»
Да кабылкі падбягае,
За даўжэзны хвост хапае,
І на спіну спрытна - скок,
Толькі тварам не ў той бок.
А кабылка падбрыкнула,
Шыю, як змяя, сагнула,
Потым стала дубала
І памчала, як страла,
Круг за кругам над палямі,
Завісала над равамі.
А як трэсла па гарах,
Самы большы меў ён страх.
Ды Іван не паддаваўся
І за хвост мацней трымаўся.
Вось апошні ўжо віток,
І галоп шалёны, скок
Замарудзіла і стала.
«Ну, Іван, - яму сказала, -
Я звалюся хутка з ног.
Раз на мне ўтрымацца змог,
Так і быць, валодай мною.
Толькі месца для спакою
Мне знайдзі і даглядай,
І тры дні гуляць пускай.
Гэтак хочацца на волі
Паскакаць па чыстым полі!
А як скончацца тры дні,
Два народзяцца кані.
Гэткіх коней ты не бачыў.
Дый ніхто! Яшчэ ў прыдачу
Я малога нараджу...
Будзе ён не прыгажун -
Той канёк з двума гарбамі
Ды з аршыннымі вушамі.
Калі хочаш, тых прадай,
А канька не аддавай
Ні за пояс, ні за шапку,
Ці якую, можа, бабку.
На зямлі і пад зямлёй
Ён таварыш будзе твой;
Ён зімой цябе сагрэе,
Летам ветрыкам абвее,
Хлебам зможа накарміць,
Смагу мёдам дасць запіць.
І тады я зноў на полі
Набяруся сілы-волі».