Пётр Ершов: Канёк-гарбунок

А ўжо стала вечарэць
І паветра халаднець.
Каб з дарогі ім не збіцца,
Парашылі прыпыніцца.
Коней завярнулі ў лес
Пад яловых лап навес.
Там іх моцна прывязалі,
Хто што меў, яду дасталі,
Кроплю нейкую ўзялі
І палеглі на зямлі.
А Даніла раптам бачыць:
Штосьці - блісь... Што гэта значыць?
На Гаўрылу ён зірнуў,
Левым вокам падміргнуў,
Кашлянуў яшчэ шматзначна,
Паказаў агонь ледзь бачны;
І патыліцу паскроб,
Пахрысціў прышчавы лоб.
«Цёмна... Месяц не ўзыходзіць.
Нам агеньчык не зашкодзіць,
Начаваць было б лягчэй,
Ноч прайшла б куды хутчэй.
Але стойце! Мне здаецца,
Што дымок вунь светлы ўецца...
Ды дальбог жа! Так і ёсць...
Моцна бліскае там штось.
Ванька, дружа-непаседа,
Ты ж бы злётаў і разведаў!
Крэмень недзе я згубіў
Ды і крэсіва забыў».
Сам жа думае Даніла:
«Каб цябе там прыдушыла!»
А Гаўрыла прашаптаў,
На агеньчык паказаў:
«Мо разбойнікі начуюць?
Ваньку схопяць, закатуюць».
Не пачуў Іван яго:
«Пагляджу пайду агонь!»
Ах, канёчак-гарбуночак,
Ты гатовы ўдзень і ўночы
Несці Ваньку на сабе,
З тропу чорт сам не саб'е.
Міг - і ён без стомы-зморы
Ўзвіўся, як страла, угору.
Свішча, гікае Іван,
А канёк - як ураган.
Захрысціўся брат Гаўрыла:
«Мо нячыстая ў ім сіла?»
А святло зырчэй, зырчэй,
Гарбунок усё бліжэй.
Як удзень, відно ўсё ў полі.
Прыпыніліся паволі...
«Што тут можа гэтак ззяць?
Тут святла на шапак пяць, -
Наш Іван даецца дзіву: -
Будзе розуму спажыва! -
Ні цяпла, ні дыму тут...
Вось праява! Вось дык цуд!
Можа, чорт расклаў агонь?» -
Ванька выставіў далонь.
«Стой! - сказаў канёк на вушка: -
Бач - ляжыць пяро Жар-птушкі.
Ты не ўздумай яго браць,
Давядзецца гараваць!
Многа-многа неспакою
Прынясе яно з сабою».
«Скажаш ты... - бурчыць Іван. -
Хочаш дурня ўвесці ў зман?»
З лапця выцягнуў анучу,
Стаў пяро Жар-птушкі ўкручваць.
Спрытна ў шапку прыхаваў,
Да братоў канька пагнаў.
«Бачыў, - кажа, - пень гарэлы,
Але цалкам не сатлелы.
Там адзін вугельчык тлеў,
Дык я дзьмуў - ледзь не самлеў.
Думаў, лопну ад натуті,
Гнуць лягчэй, здаецца, дугі.
Думаў, выйдзе з мяне дух.
Не раздзьмуў... Агонь патух».
Два браты ўсю ноч не спалі,
З хлопца-дурня рагаталі.
Ваня ж брык пад воз, як сноп,
І да раніцы прахроп.
Паўставалі рана-рана,
Паднялі з каньком Івана...

Вось і горад... Конны рад
Супраць каменных палат.
А ў сталіцы гэткі звычай:
Як не скажа гараднічы,
То не можна прадаваць,
Як не можна і купляць.
Час абедні наступае,
Гараднічы выязджае.
Туфлі. Шапка з барсука.
Тупат-цокат рысака.
Сотня варты і вяшчальнік,
Важны, нібы ён начальнік,
Трубіць голасна ў трубу
І крычыць на ўсю губу:
«Госці [2] Госці - старадаўняя назва купцоў. , крамы адчыняйце,
Прадавайце і купляйце!
А наглядчыкам сядзець
Каля крамаў і глядзець,
Каб усё ішло парадкам,
Ціха, мірна, згодна, гладка,
Бо як змогуць ашукаць -
Ветру ў полі йдзі шукаць!»
Госці лаўкі адчыняюць,
Люд хрышчоны заклікаюць:
«Падыходзьце ўсе сюды -
У гандлёвыя рады!
Калі ласка, тары-бары,
Ёсць усякія тавары!
Ёсць кітайка і атлас,
Закупляйце ўсё ў запас!
Людцы добрыя, панове!
Рады будзеце абнове!»
Пакупцы аж валам пруць,
У купцоў тавар бяруць.
Тыя грошы лічаць, лічаць,
Пакупцам здароўя зычаць.
А той соценны атрад
Прыязджае ў конны рад.
Бачаць столькі тут народу -
Не прабіцца да ўваходу!
Людзі проста аж кішаць,
І рагочуць, і крычаць.
Гараднічы задзівіўся:
Бач, народ развесяліўся!
Даў атраду ён загад
Расчышчаць дарогу ў рад.
«Басаногія вы чэрці! -
Вусачы крычаць. - Да смерці
Можам тут вас засячы!» -
І пусцілі ў ход бічы.
Тут народ заварушыўся
Шапкі зняў і расступіўся.
Бачыць коннай сотні раць:
Побач два кані стаяць.
Маладыя, вараныя,
Грывы ўюцца залатыя.
Гараднічы аж знямеў,
Потым кажа нараспеў,
Вочы лупячы на грывы:
«Многа ў свеце ўсякіх дзіваў.
Я шмат ездзіў і хадзіў,
А такіх не бачыў дзіў!»
І атрад увесь здзівіўся,
Расступіўся, расхіліўся.
Гараднічы злез далоў,
Коней ціха абышоў.
Загадаў: «Каб не куплялі,
Рот на іх не разяўлялі!
Паскачу я да двара
З навіною для цара».
Частку кінуў ён атрада
І паехаў для даклада.

«Бацька цар, памілуй нас! -
І прыцішыў голас-бас,
Пузам гэпнуў шчыра вобзем -
Мо цара пакорай возьме? -
Гаварыць мне загадай,
За дзярзоту не карай!»
Цар якраз быў у гуморы:
«Ой, як доўга ты гаворыш!» -
«Як умею, раскажу.
Гараднічым я служу...
Справу я раблю сумленна». -
«Чулі гэта. Несумненна!» -
«Сёння я падняў атрад,
Каб наведаць конны рад.
Прыязджаю... А наро-о-оду!
Не прабіцца да ўваходу.
Што рабіць? Я загадаў
Плёткай гнаць, хто замінаў.
Разагналі... Што ж я бачу?
Нават цяжка растлумачыць.
Конны рад... І два кані...
Ды такія - як агні!
Маладыя, вараныя,
Грывы льюцца залатыя,
Спрэс з алмазаў капыты,
А па іх, па самым краі,
Перлы ціхім бляскам граюць.