Пётр Ершов: Канёк-гарбунок

Дык праз тыдняў гэтак пяць
Стаў нямко той заўважаць,
Што Іван не чысціць коней.
Далей-болей, далей-болей -
І не корміць нават іх!
А яны жывей жывых,
Хвост заўсёды ў іх трубою,
Ззяюць гэткай чысцінёю -
Можна толькі ў сне сасніць.
А Іван удзень жа спіць!
Свежая пшаніца ў стойлах,
Чанішчы з сытою [3] Сыта - вада, падсалоджаная мёдам. -пойлам...
А Іван не насыпаў!
А Іван не наліваў!
«Дамавік мо памагае,
Насыпае, налівае?
Бляск наводзіць вараным,
Заплятае грывы ім...
Чарадзей Іван, няйначай!
Цэлы вывадак чарцячы
Робіць справу за яго.
Ох, прыгрэў цар не таго!..
У царкву не ходзіць Ваня,
Ён, напэўна, басурманін.
Носіць каталіцкі крыж,
Чхае на цароў прэстыж.
Пост стаіць - жарэ ён мяса,
Нарабіў сабе прыпасаў...
Царскай думе данясу,
Толькі фактаў прыпасу».
Так рашыў нямко той, спальнік,
Што ў канюшні быў начальнік.
У засек залез тайком
І засыпаўся аўсом.
Вось і поўнач наступіла,
У нямка душа заныла:
Раптам прыйдзе дамавік,
Ці сам чорт, ці чараўнік?!
Зарыпелі дзверы глуха,
Натапырыў спальнік вуха
І праз дзірачку глядзіць,
Хто ідзе, хто тупаціць.
Коні тупаюць, а той,
Што зайшоў, не з барадой.
Дзверы шчыльна зачыняе,
Шапку з галавы здымае.
На акно яе кладзе,
З шапкі скрутак дастае
І разгортвае паволі -
Бляск ляціць па наваколлі!
Спальнік ледзь не закрычаў,
Туліць да вачэй рукаў.
Як дрыжаў і варушыўся,
Ссунуўся авёс, зваліўся.
Дамавік жа штось гудзе,
У засек пяро кладзе.
Шпігуна не заўважае,
Коней чысціць пачынае.
Грыўкі звязвае ў пучок,
Грывы чэша набачок,
Косы з іх пляце старанна
І спявае ўжо, як п'яны.
«Ні вусоў, ні барады,
Хвацкі хлопец, хоць куды.
Пазументы на адзенні,
Боцікі на заглядзенне...
Чорт уводзіць мяне ў зман,
Але ж - выліты Іван!» -
Спальнік ведаць добра хоча,
З усёй моцы лупіць вочы:
Ці Іван прад ім, хітрун?
«Ён!.. Знайшоўся мне пяюн...
Ведацьме цар неўзабаве
Хітрыя твае забавы.
Я табе так не спушчу
І зраблю ўсё, як хачу».
А Іван сабе спявае,
Грывы ў косы заплятае,
Не чакае, што бяда...
Не! - бядотаў чарада
На яго ўпадзе знянацку.
І пяро Жар-птушкі, цацку,
Даўшы конікам яды
І наліўшы ім сыты,
Зноў у шапку ён хавае -
Іншай схованкі не знае.
Спаць ля конскіх задніх ног
На падушку-шапку лёг,
Бо работа прытаміла,
І захроп, як той асілак,
Як той з казкі Еруслан.
«Дурань, дурань ты, Іван...» -
Спальнік крадзецца, як ліха,
Пальцы ў шапку суне ціха,
Хоп пяро! - і след прастыў,
Быццам тут ён і не быў.

Толькі цар устаў, памыўся,
Спальнік да яго з'явіўся.
Аб падлогу грук ілбом -
Аж уздрыгвае ўвесь дом.
«Я з павіннай галавою,
Цар, схіліўся прад табою.
Гаварыць мне загадай,
За дзярзоту не карай». -
«Гавары без выкрунтасаў,
Я не маю многа часу, -
Пазяхае, хрысціць рот. -
Бо не сядзеш цэлы год,
Як бізун усмак паходзіць,
Хоць я добры па прыродзе...» -
«Злітуйся, вялікі цар!
Я не нейкі там махляр.
Як схлушу - Гасподзь скарае.
Ад цябе Іван хавае
Не каштоўнасць-серабро -
Жараптушчына пяро!» -
«Ах ён, злодзей распракляты!
Больш, чым я, ужо багаты?!
Нам відаць яго віна.
Ох, заробіць бізуна!» -
«І другая непрыемнасць... -
Спальнік голасам таемным,
Як пляткарык плеткару,
Шэпча бацюхну цару: -
А Іван наш... Ох, Іване!
Выхваляўся, што дастане,
Абы царскі меў загад,
І Жар-птушку для палат».
Спальнік выгнуўся дугою
І ў запазуху рукою
Лезе, дастае пяро -
Небывалае дабро! -
І кладзе цару на ложак:
«Гляньце, ззяе як прыгожа!»
На калені гэпнуў зноў.
Цар да ложка падышоў,
І глядзеў, і любаваўся,
Ці то плакаў, ці смяяўся,
На язык пасмакаваў
І ў куфэрачак схаваў.
«Гэй! Паклікаць дурня Ваню!»
І пасыльныя дваране
Паімчаліся барзджэй,
Брык! - упалі ля дзвярэй,
Ды галовамі ўсе разам
Стук-грук! - нібы па заказу.
Цар з іх гэтак рагатаў -
Ледзь жывот не надарваў,
Аж да колікаў, знямогі...
Тыя ўскочылі на ногі
І, каб зноўку насмяшыць,
Вырашылі паўтарыць.
Добры цар з такой нагоды
Шапкі даў - узнагароды.
Слугі зноў гуртом пабеглі -
Ды не ўпалі больш, не леглі.

Да канюшні прыбягаюць,
Дзверы насцеж расчыняюць
І нагамі пад бакі:
«Уставай, сякі-такі!»
Толькі Ваня іх не чуе,
Спіць сабе, храпе-начуе.
Разбудзілі, як мятла
Бой з Іванам павяла.

Як прачнуўся, было злосці
Аж паўнюсенькія косці:
«Як вазьму вас у бічы,
То расквашу ўсім лычы!
Вы адкуль! І хто такія?» -
«Памаўчы! Заробіш кія!
Цар аддаў такі загад,
Каб з'явіўся на даклад». -
«Вельмі трэба - пачакае...» -
Мые твар свой, выцірае,
Чысціць боты і кафтан,
Пояс наматаў на стан
Акуратна, моцна, туга,
Сунуў за яго і пугу.
Не пайшоў - нібы паплыў,
Выгляд горды ў Вані быў.
І як толькі заявіўся,
Нізка ў ногі пакланіўся.
Кашлянуў і папытаў:
«Ты нашто мяне падняў?
Ты ж парушыў, цар, дамову...»
Цар нахмурыў грозна бровы.
Ён ускочыў і: «Маўчаць! -
Як пачаў, пачаў крычаць. -
Ты адказваць мне павінен!
Я ж табе ні ў чым не вінен!
Царскае схаваў дабро -
Жараптушчына пяро?!
Я не цар ужо - баярын?!
Ах ты, нехрысць! Ах, татарын!»
Тут Іван махнуў рукой:
«Ціха, бацюхна! Пастой!
Я ж і шапкі не паказваў,
І нікому не расказваў.
Як жа ў тайну ты пранік?
Ты не цар, а чараўнік!» -
«Мне не трэба гэта слава.
Дзе пяро? Адказвай жвава!» -
«Адкажу: няма пяра.
Цуд не выламлю з рабра,
Пра яго не чуў ніколі...»
Тут як крыкне цар: «Даволі!
Ты мне болей не пярэч,
Бо зляціць галоўка з плеч!..
Ці згнаю цябе ў астрозе!
Закатую!» - і ў знямозе
Цар куфэрак адчыніў:
Бляск усіх і асляпіў!
«Ну, круцель, цяпер што скажаш
За хлусню цябе я спляжу!» -
«Ох, даруй мне, бацька цар,
Перажыць мне дай удар.
Больш хлусіць, табе клянуся,
Нават крышку не вазьмуся».
І зваліў яго спалох,
Пластам на падлогу лёг.
«Першым разам я дарую.
Але потым, як пачую
Ад цябе крутню-мутню,
Галаву з плячэй сатну.
Я такі! Паверыць можаш.
Але ты мяне трывожыш:
Ты хваліўся птушку Жар
Раздабыць, прынесці ў дар,
Каб аздобіць мне святліцу». -
«Цар, даруй мне! Небыліца!
Нехта зноў табе наплёў.
Я паклясціся гатоў -
Не хваліўся я нікому!
Пра пяро - то тут самому
Мне няёмка. А пра Жар...
Што ты, што ты, валадар!
Птушку гэтую не ведаў,
Не хачу наклікаць бедаў». -
«Ты спрачацца?! Ах, халоп!
Ды табе за гэта ў лоб!.. -
Аж затрос цар барадою. -
На зямлі ці пад вадою
Насаджу на кол цябе.
Так рашаю. Не саб'е
Ўбок ніхто мяне ніколі.
Цар я! Не цярплю сваволю!
Ды не думай, я не кат.
Вось канкрэтны мой загад:
Тыдні тры даю на ловы.
І каб дар той адмысловы,
Каб Жар-птушку мне прынёс.
Сам рашаеш ты свой лёс!
Вон, халоп!»
Іван у слёзы:
Ведаў царскія пагрозы.
У адрыну да дружка
Ён пайшоў, да гарбунка.