Пётр Ершов: Канёк-гарбунок

У сталіцу прыскакалі -
І ў палац, хоць не чакалі.
«Што - Жар-птушка ваша дзе?» -
Тонам грозным цар вядзе.
Сам за спальнікам цікуе -
Як на ўсё ён рэагуе?
Можа, спальнік гэты хлус?
Ці патрэбен з ім хаўрус?
З хвалявання і дакукі
Спальнік згрыз сабе ўсе рукі.
Ванька ж кажа: «Птушка тут...
Толькі вось які статут:
Вокны хай зачыняць служкі,
Раптам не ўпільнуем птушкі?»
І Ванюша свой мяшок
Да стальніцы павалок.
Слугі ўраз папрыбягалі
Вокны ўсе пазачынялі.
Мех на стол Іван падняў
І аборку развязаў.
Быў агульны выкрык: «Ах!»
Быў ва ўсіх адзіны страх.
Вочы ўсе пазатулялі,
Ад стала паадступалі.
Цар крычыць на ўвесь базар:
«Ой, ратуйце! Ой, пажар!
Вёдры ўсе хутчэй хапайце!
І тушыце! Залівайце!»
«Што ты, цар? Які пажар?
Гэта свеціць птушка Жар! -
Ледзь не ўпаў Іван ад смеху. -
Бачыш, добрую пацеху,
Бацька цар, табе здабыў...» -
«Я заўжды цябе любіў, -
Адказаў так цар Івану. -
Службу справіў беззаганна.
Чым жа аддарыць такім?
Будзеш царскім страмянным [4] Страмянны - слуга, які даглядае верхавога каня гаспадара. ».
Як пачуў такое спальнік,
Што ў канюшні быў начальнік,
Мармытнуў сабе пад нос:
«Ну, пастой, малакасос!
Пакуль казку будуць баяць,
Шмат разоў змагу абхаяць.
Зноў цябе я падвяду,
Дурань Ванька, пад бяду!»

Мо праз дзён якія дваццаць
Зборні пачалі збірацца,
Кухары і ўвесь прыдвор,
Малайцы як на падбор.
Са збана мядочак смокчуць
І як жарабцы рагочуць.
Вельмі ж цешыў Еруслан,
Хоць у сказках скрозь падман.
«Эх, - адзін слуга сказаў, -
Я сягоннячы дастаў
У суседа цуд, не кніжку,
Думаў, пачытаю крышку.
А як сеў, дык і не ўстаць,
І вачэй не адарваць.
От цікава дык цікава!» -
«Што нам гэткая заява?
Ты вазьмі, брат, удружы,
Хоць адну ды раскажы». -
«Пяць у кніжцы гэтай казак,
Дык якую ж мне расказваць?
Адна казка пра бабра,
А другая пра цара,
А для трэцяга заходу -
Пра баярыню з усходу.
А ў чацвёртай - князь Бабыл.
Казка пятая... Забыў!
От жа памяць, от жа памяць...
І не ўспомніць, і не ўцяміць.
Круціцца на языку,
Як сарока на суку». -
«Пэўна, тамака дзяўчына,
Пра яе і сказ-быліна?» -
«Праўду кажаш!.. Дзеўка там,
Праз яе ўвесь тарарам.
Прыгажуня Цар-дзяўчына,
І яна ўсяму прычына.
Дык якую збаяць вам?» -
«Пра цароў не трэба нам!» -
«Пра дзявок паслухаць люба,
Хоць яны для нас і згуба». -
«Трэба ж неяк бавіць час!»
І слуга пачаў расказ,
Для раскачкі з насалодай
Смактануў спаважна мёду.

«У канцы зямлі ёсць край,
Там разліўся не ручай.
Там па моры-акіяне
Ездзяць толькі басурмане.
З праваслаўнае зямлі
Людзі там шчэ не былі.
З акіяна вельмі хутка
Ад гасцей пайшла пагудка,
І дайшоў сюды той гуд,
Што жыве там дзеўка-цуд.
Маці ў дзеўкі - месяц ясны.
Сонца - брат яе прыязны.
Дзеўку бачылі не раз,
Выплывала на паказ
У футэрку - заглядзенне,
Бляск і чырвань на адзенні.
Шлюпка золатам гарыць,
Серабром вясло зіхціць.
Песні хораша спявае
І на гусельках іграе...»

Спальнік тут з палатак скок!
Прыпусціўся з усіх ног
Да цара ў яго святліцу.
Ледзь паспеў перахрысціцца,
Аб падлогу грук ілбом,
Аж уздрыгвае ўвесь дом:
«Як з павіннай галавою,
Цар, схіліўся прад табою.
Гаварыць мне загадай,
За дзярзоту не карай». -
«Гавары, ды праўду толькі,
Не хлусі мне тут ніколькі!» -
З ложка цар яму крычыць.
Спальнік мусіў гаварыць:
«Сёння ў кухні мы былі,
За цябе, наш цар, пілі.
Пачалі расказваць казкі...
Дык адзін з нас без падказкі
Пра Цар-дзеўку расказаў,
Прыгажуню - свет не знаў!
І жыве на акіяне,
Скрозь адны там басурмане...
Дык твой царскі страмянны,
Выхваляка запісны,
Кажа: «Ведаю дзяўчыну.
І паехаў бы ў краіну,
Каб здабыць яе».
Іван
Меў зусім цвярозы стан!
Барадой тваёй клянецца
Ды яшчэ з цябе смяецца!» -
«Гэй! Івана мне сюды! -
Цар у гневе быў круты, -
Прывядзіце таго блазна!» -
Паказаў на двор выразна.
А Іван так моцна спаў,
Нібы цэлы дзень араў.
Слугі Ваню разбудзілі
І спачатку пасадзілі,
Потым Ваню паднялі
І ў палаты павялі.
Спальнік зноў за печ схаваўся,
Ён пачуць усё стараўся.
«Пагаворым насур'ёз:
На цябе прыйшоў данос.
Сэрца зноў цару трывожыш...
Сёння ты хваліўся: можаш
Цар-дзяўчыну адшукаць,
Хараства - не апісаць! -
І прывезці назаўжды
Да мяне ў палац сюды». -
«Што ты, бацюхна! Як можна!
Мо праз сон, неасцярожна
Балбатнуў, чаго не след». -
«Мне пярэчыць?! Дармаед!
Ну і царства... Адны злыдні!
Тэрмін я даю тры тыдні.
Каб за гэты час дастаў
Дзеўку і прад вочы стаў.
Бо, клянуся барадою,
На зямлі ці пад вадою
Пасаджу на кол як бач. -
І пракаркаў, як крумкач: -
«Прэч, халоп!» Іван заплакаў:
Ну не цар стаў, а сабака!
І ў адрыну да дружка
Ён пайшоў, да гарбунка.
Кажа так яму канёк,
Сам жа круць-верць, як мянёк:
«Ванька, што ж ты невясёлы?
Ты ж не босы і не голы.
Шчыра мне ўсё раскажы,
Што на сэрцы, на душы.
Захварэў ты, нездаровы?
Памагчы табе гатовы.
Ці якісьці ліхадзей
Пад цябе падкоп вядзе?» -
«Зноў бяда мяне спаткала.
Бацюхну Жар-птушкі мала.
Цар-дзяўчыну хоча мець,
Каб крыху памаладзець.
І клянецца барадою,
Што расправіцца са мною».
Тут сказаў яму канёк,
Даўгавухі гарбунок:
«Каб мяне тады паслухаў,
Не была б такая скруха.
Але ты падняў пяро,
І пайшло не на дабро.
Ды скажу табе па дружбе:
Гэта ўсё яшчэ не служба.
Служба ўперадзе, Ванёк,
Цяжкі будзе твой хлябок.
Да цара ідзі ў палаты
І для справы, не для платы
Папрасі два ручнікі,
Неўжываныя нікім.
Шырыня - як можна болей!
І ніхто каб, і ніколі
Прыгажэйшых не знайшоў,
Патрасуць хай царскі схоў.
Як на месца мы прыбудзем,
Мець таксама трэба будзе
Шыты золатам шацёр
Ды абедзенны прыбор,
Не абы-які - саксонскі,
І прысмакаў - лепш заморскіх.