Пётр Ершов - Канёк-гарбунок

Па кіту пабег канёчак,
Капыточкамі стукоча.
Уздыхнуў кіт і сказаў:
«Хтосьці новы? Не пазнаў...
Добры шлях вам, ягамосці,
Мо прыехаў нехта ў госці?
Вы адкуль жа і куды?
Што прынесла вас сюды?» -
«Мы з далёкае краіны
Па загадзе Цар-дзяўчыны.
І кіруем свой мы ход
Проста-просценька на ўсход.
Доўгі шлях, ды не бясконцы:
Едзем у палац да сонца». -
«Мабыць, Бог у добры час
Мне паслаў, панове, вас!
Папытайце пры нагодзе,
Колькі мне, як той калодзе,
Папярок вады ляжаць,
Хвост не могучы падняць?
Столькі год - нібы прыкуты,
Столькі год адны пакуты!
Можа, трохі што змагу,
То і я вам памагу!» -
«Добра, дзякуй! Не забуду!
Папытаю, як прыбуду!» -
Ваня так яму сказаў
І наперад паскакаў.

Едуць блізка ці далёка,
Скачуць нізка ці высока,
Мо сустрэўся хто ці не
Ў незнаёмай старане.
Не магу сказаць нічога.
Пэўна ж, цяжкая дарога!
Даскакаў туды Іван,
Небасхіл дзе, як туман,
Дзе сыходзіцца з зямлёю
Неба - хоць кранай рукою.
На яго, як лён прадуць,
Бабы прасніцы кладуць.
Дык канёк на неба ўскочыў
І то бег па ім, ахвочы,
То ляцеў ці нават плыў,
І што бачыў, то хваліў.
Ваня ж ехаў і дзівіўся,
Што такога ўжо дабіўся,
Што жывы на неба ўзлез,
Што тут мае інтарэс.
«На зямлі хоць і прыгожа,
Але брудна, бездарожжа, -
Так сказаў каньку Іван. -
Харашэй тут, толькі ў зман
Нібы хоча ўсё завесці:
Як ісці? Куды? Дзе сесці?
Пад нагамі скрозь блакіт,
Ён і ўверсе, дзе зеніт.
Толькі вунь нібы зарніца...
Мо нябесная сталіца?
Вельмі шпілі ўвысь імкнуць...» -
«Можам хутка дасягнуць,
Гэта церам Цар-дзяўчыны.
Заглянуць нам ёсць прычына.
Па начах тут сонца спіць,
А ўдзень месяц адпачыць
Кожны раз сюды заходзіць», -
І канёк бліжэй падвозіць.
Вось і церам, казка-дом...
Аглянуліся кругом,
Пад крыштальны яркі купал
На каньку Іван пратупаў,
Пад скляпенне на слупах.
Што за высь, які размах!
А слупы ўсе залатыя,
Абвілі падпоры тыя
Змеі з золата. Па тры
Зоркі ззяюць угары.
А сам церам з церамкамі,
Як сталіца з гарадкамі,
З зорак крыж на ім гарыць,
Быццам некуды ляціць.
Скрозь ля церама дзівосны
Сад, галінкі - з срэбра кросны.
Клеткі з птушкамі вісяць,
Чыстым золатам зіхцяць.
Птушкі клеткі калыхаюць,
Песні райскія спяваюць.
І пад гэты птушак хор
Гарбунок прайшоў на двор.
Ваня з гарбунка саскочыў
І да месяца пакрочыў.
А зайшоў - паклон аддаў,
Слова добрае сказаў:
«Слаўны Месяц Месяцовіч!
Зваць мяне Іван Пятровіч.
Я прыехаў ад бяроз
І паклон табе прывёз». -
«Дык сядай, Іван Пятровіч, -
Кажа Месяц Месяцовіч. -
Наш блакітны светлы край -
Нібы той нябесны рай.
Як жа зваць тваю краіну,
Што нядаўна ты пакінуў?
Па парадку раскажы
Пра блуканні-ваяжы». -
«Я з зямлі прыйшоў зямлянскай
І з краіны хрысціянскай. -
Кажа месяцу Іван. -
Пераехаў акіян
З даручэннем ад царыцы
Ў светлы церам пакланіцца,
Пра здароўе распытаць,
А што ўбачу - расказаць.
І царыца ведаць хоча:
«Штосьці маці па тры ночы
Ад мяне хавае твар.
Днём такі ж гняткі цяжар...
Чаму братка мой харошы
Стаў таксама многа горшы?
Хоць бы промнік мне паслаў!
Хоць бы вестачку падаў!
Як захутаецца ў хмару,
Быццам адбывае кару!» -
«А царыца - хто, адкуль?» -
«Цар-дзяўчына! І адтуль...
Ну - з зямлі...»
«Дык ты, напэўна,
І завёз туды царэўну?»
Адказаў: «Вядома ж, я!
Больш работа нічыя.
Я ў цара за страмяннога...
Па яе мяне ў дарогу
І ганяў. Гразіў забіць...
Не магу той страх забыць!»
Месяц слёз не мог стрымаць,
Абдымаць і цалаваць
Стаў Івана.
«Што за вестка!
Дык дачушка ўжо нявеста!
Я ж тры ночы і тры дні
Слёз не мог сваіх спыніць.
Так з сыночкам гаравалі!
Так сябе мы дакаралі!
Трое сутак крошкі ўзяць
Я не мог, не толькі спаць.
З гора сын сябе не помніў,
Не пускаў на волю промняў...
Як дачка там? Раскажы
Ды ўсю праўду далажы.
Ці не плача Цар-дзяўчына?
Даспадобы ёй краіна?
Ці здаровая сама?
Мае час ці мо няма?» -
«Дзеўка - зваба, прыгажуня,
Выглядала б і красуняй,
Каб крыху была таўсцей,
Ела болей і часцей.
Але тут бяда малая,
Гэта справа нажыўная.
З мужам добра будуць жыць,
Дык усё як набяжыць.
Дзеўка ж проста чараўніца,
Будзе з ёю цар жаніцца». -
«Ах, стары, трухлявы пень!
Ды яму стаўляць штодзень
Трэба пад бакі падпоркі...
У дачкі такі лёс горкі!
Ды не доўга будзе так,
Прагарыць ушчэнт дзівак». -
«Слаўны Месяц Месяцовіч, -
Кажа наш Іван Пятровіч, -
Ёсць у моры рыба-кіт,
Не жыццё ў яго - нябыт.
Ён ляжыць, нібы прыкуты,
Церпіць моцныя пакуты.
На ім вёска, на хвасце
Бор сыры, густы расце.
Частаколы ў рэбры ўбіты,
Бокі свіннямі разрыты.
Дык пытае: як хутчэй
Скінуць нарасты з плячэй?
Заслужыць як прабачэнне,
Ад пакутаў вызваленне?»
Ясны месяц адказаў:
«Сам сябе ён пакараў.
Караблёў зглынуў мо трыццаць,
А цяпер віны баіцца.
Хай адробіць... Караблі
Хай плывуць, як і плылі!
Пусціць зноўку іх на волю -
Бог паправіць яго долю.
Раны хутка зажывуць,
Дні шчасліва пабягуць».
Тут Іванка наш падняўся,
Шчыра з месяцам абняўся,
Тройчы ў шчокі цалаваў -
Самым добрым сябрам стаў!
«Эх, Іванка ты Пятровіч, -
Кажа Месяц Месяцовіч. -
Шчыра дзякую табе
Ад сынка і ад сябе.
А дачку дабраслаўляю,
Ах, як я перажываю!
Я заўсёды побач з ёй,
Не губляе хай настрой.
Хутка цар-дзядуля строгі,
Дасць Гасподзь, працягне ногі.
Не стары, а малады,
Прыгажун без барады
Жаніхом дзяўчыны стане,
Будзе злюб у іх, каханне».
Пакланіўся, як умеў,
На канька Іван наш сеў.
Едзе госцем ён прызнаным
Зноў да мора-акіяна.
Усё той жа краявід.
Стогне, як стагнаў, і кіт,
Цяжка, з шумам уздыхае,
Ваню сам хутчэй пытае:
«Справы як, мае сябры?
Што чуваць там, угары?»
А канёк яму гаворыць,
Галаском сваім бадзёрым:
«Пацярпі яшчэ крыху!»
Сам на ўсім сваім скаку
Праляцеў яму па спіне:
«Гэй, народ! Хто з вас пакіне
Цуда-рыбу ў гэты час,
Уратуецца. Бо вас
Рыбатрус чакае страшны!
Разбягайся, хто разважны!»
Людзі ў хаты ўсе бягом,
Крыкі, мітусня кругом.
На вазы ляцяць падушкі,
Дзеці, свінні і кадушкі.
Брэх і вэрхал, плач і гам.
Пад паўдня ўвесь тарарам
Прыпыніўся. Пацішэла,
І канёк наш зычна, смела
На ўвесь голас закрычаў:
«Кіт! Ты сам сябе скараў!
Караблі пусці на волю -
Бог паправіць тваю долю!
Раны хутка зажывуць,
Калі судны паплывуць.
Іх працягвае таміцца
Ў жываце тваім штук трыццаць!»
Пасля гэтых слоў канёк
Скокнуў порстка на пясок.
Кіт адразу зварухнуўся,
Рот разявіў, пацягнуўся
І з нутра пачаў кідаць,
Цэленькімі вывяргаць
Караблі за караблямі,
З ветразямі, веслярамі.
Тут узняўся шум такі,
Нібы ўспыхнуў бой марскі.
Трубы медныя трубілі,
Караблі з гарматаў білі,
Поп малітвы распяваў,
Ветразь белы лапатаў.
Весляры ж вясёлым хорам
Зацягнулі: «Як па моры
Аж туды, на край зямлі,
Выплывалі караблі...»