Пётр Ершов - Канёк-гарбунок

А пакуль гулялі хвалі,
Караблі з вачэй прапалі.
Радуецца рыба-кіт:
Скончыўся яго нябыт!
Гулка б'е хвастом па хвалі:
«Можа, перлаў на каралі?
Можа, ракавін сабраць,
Што вясёлкай зіхацяць?
Дно абшару акіяна! -
Радасна крычыць Івану, -
Рыбак залатых злаўлю!
Я цябе, Іван, люблю!» -
«Дзякуй, кіт, за ўсе турботы.
Лепш зрабі адну работу.
Цар нам даў такі загад:
Каб вярнуўся я назад
З перстнем нашай Цар-дзяўчыны.
Кіт, ты будзеш малайчына,
Як уручыш яго мне, -
Пашукай яго на дне». -
«Дзеля нашай шчырай дружбы
Саслужу любую службу!
А для вас, маіх сяброў,
Рад старацца! Я гатоў!
Як на захад сонца гляне,
Персцень будзе, мы дастанем!» -
Кіт сказаў, нырнуў на дно,
Быў вось тут - і не відно.

Пад вадою ён сабраў
Асятроў і так сказаў:
«Дзесь пярсцёнак Цар-дзяўчыны
Тут, на дне. Усе сцяжыны
Ў акіяне абшукаць
І пярсцёнак з дна дастаць.
Хто пярсцёнак мне здабудзе,
Новы чын хутчэй набудзе.
Калі ж вы на мой загад
Нуль увагі, то назад...
Карацей: шукаць шукайце,
Пра загад не забывайце!» -
«Кіт не зможа дараваць,
Трэба плысці і шукаць», -
Асятры сабе сказалі
І з вачэй ураз прапалі.
Працавалі шмат гадзін,
Не зважалі на спачын.
Раптам двое асятроў
Падплылі: «О цар цароў!
Пуста тут, у гэтым моры.
Трэба новыя прасторы.
Трэба па ярша паслаць
І яму заданне даць.
Па ўсіх морах ён гуляе,
Многа бачыў, многа знае.
Ды калючку, як на зло,
Дзесьці сёння занясло». -
«Што ж, то будзем аб'яўляць
Росшук і загад пісаць!»
Асятры паклон адбілі
І пабеглі за тры мілі
Ў земскі суд пісаць указ,
Каб не марнавалі час,
Каб ганцоў хутчэй паслалі
І калючку адшукалі.
Канцылярыя скрыпіць...
Ды нічога не рабіць
Немагчыма і мяможна.
Лешч надрапаў асцярожна
Той кітоў загад-указ.
Сом-дарадца быў якраз,
Колькі слоў яшчэ дабавіў,
Знізу подпіс свой паставіў.
Чорны рак пакінуў гразь
І пячатку з маху - плясь!
Двум дэльфінам тэкст указу
Аддалі, каб тыя зразу
Прыпусціліся шукаць,
Пра ярша ва ўсіх пытаць.
Моры ўсе і акіяны
Абшукалі так старанна,
Што, здаецца, з-пад зямлі
Здабылі б і прывялі.
Ды што рэкі там ці моры,
Нават сажалкі, азёры
Перагледзелі. Няма!
Намаганні ўсе дарма!
Ёрш, гуляка-забіяка,
Не пакінуў нават знаку.
У дэльфінаў скруха, сум.
Як вяртацца? Раптам шум
З нейкай сажалкі нясецца...
Можа, проста ім здаецца?
Хоць і мала ў ёй вады,
Трэба заглянуць туды.
Два дэльфіны завярнулі
І хутчэй на дно нырнулі.
Бачаць: валтузня ў трысці,
Як дабрацца, як дайсці?
Трэба лезці ў каламуту,
Як у нейкую атруту.
Ды палезлі. Ну і што ж?
Карася кулдыча ёрш!
«Смірна! Каб вас чэрці дралі! -
Так дэльфіны закрычалі. -
Перастаньце ў той жа міг!»
І карась у твань - шмыг, шмыг...
Ёрш маленькі, але злючка,
Наяршыў свае калючкі.
Злосны, аж трасецца ўвесь:
«Дзе два б'юцца - там не лезь!
Трэцяму якая справа?
Бо кароткая расправа
Будзе з вамі. Пракалю!
Жартачкаў я не люблю!»
Усміхаюцца дэльфіны:
«Тут размова насур'ёз,
Хоць смяшыш ты нас да слёз.
Твае словы, забіяка,
Ведае даўно і ўсякі». -
«Ой, трымайце вы мяне,
Бо як дам, дык хвост загне!
Хто не верыць, хай праверыць!
Дзе карась? Пачну зноў перыць!» -
«Сціхні! Вось цароў указ:
Да яго з'явіцца ўраз!» -
І задзіру за шчаціну
Пацяглі к кіту дэльфіны.
Як убачыў цар ярша,
Вылаяў яго спярша:
«Дзе, шайтан, дасюль бадзяўся?
Доўга дома не стыкаўся...» -
«Цар! Або даруй грахі,
Або вырві патрахі!..» -
«Так адразу і сурова?
Да цябе такое слова:
Грэх твой можа дараваць
Бог. Але адпрацаваць
Трэба шчыра і сумленна».
Ёрш схіліўся на калена:
«Слухаюся, рыба-кіт!
Пакажу я ўвесь свой спрыт!» -
«Ёсць пярсцёнак недзе ў моры
Цар-дзяўчынін. Па прасторы
Ты гуляеш тут і там,
Дно даўно праверыў сам.
Каб ты ўспомніў, пастараўся,
Мо дзе бачыў, натыкаўся...» -
«Бачыў! Ведаю! Чакай!» -
«То бяжы хутчэй, давай!»

Ёрш кіту паклон адважыў
І паплыў спачатку важна,
Ды характар не такі,
Каб мець цэлыя бакі.
З дворняй царскай быў счапіўся
І з салакамі пабіўся,
З іх шасці расквасіў нос
І рашыў пайсці на дно.
Там куфэрачак цудоўны
Невялікі і чароўны
Адкапаў. Мо сто пудоў
Важыў дзіўны той улоў.
Ёрш гукнуў на дапамогу
Селядцоў. Сплылося многа.
Але колькі не саплі,
Грузу рады не далі.
Колькі моцна не крычалі,
Жываты пападрывалі,
А куфэрак, як на смех,
Хоць бы ўбок ці трохі ўверх.
Што рабіць? І ёрш паклікаў
Рыбін моцных і вялікіх -
Асятроў. І тыя ўраз
Той куфэрак на паказ
Вырвалі з пяску імгненна.
Ёрш ім кажа: «Каб сумленна
Гэту справу давяршыць,
Вас нікога не яршыць,
Куфар да кіта нясіце.
Па дарозе не згубіце!
Я ж пайду адпачываць:
Цяжка мне было капаць,
Не занесці мне самому», -
І падаўся спаць дадому.
Але спаў ён ці не спаў,
Можа, зноўку бой пачаў
З карасём? Мне невядома.
Асятры ж плывуць без стомы
Да кіта - цара цароў...
Я пакінуць іх гатоў,
Каб сустрэцца зноў з Іванам.