Иван Сипаков: Падары нам дрэва

Калі Радзім працягнуў абедзьве рукі, каб узяць ружы, ён і сам не заўважыў, як кветкі ў той жа момант абвіліся вакол запясцяў.

Гэта былі, канечне, не кветкі. Гэта былі наручнікі. Радзім не пачуў нават пстрычкі — так лоўка зашчапіліся яны на руках.

Адразу ж аднекуль з'явіўся і другі канвойца, і зэмы зноў далікатна, тактоўнымі жэстамі паказалі, куды яму трэба ісці.

Значыць, яго арыштавалі і павядуць зараз, пэўна ж, у турму. За што арыштавалі, ён не разумеў — ці то за тое, што не ведае роднай мовы, ці то за тое, што прынёс сюды падручнік па хіміі, які хутчэй за ўсё тут лічыцца падпольнаю літаратураю. А можа, і ўвогуле за што-небудзь зусім іншае.

Хлопец пакуль не ведаў, што «таля-маля» тут непрыстойная лаянка.

Не ведаў, што мясцовыя вучоныя ўжо даказалі, што сама хімія і ёсць нячыстая сіла.

Калі раней, як канвойцы вялі яго па горадзе, людзі амаль зусім не звярталі на незнаёмага ніякай увагі, то зараз, толькі ўбачыўшы яго, толькі зірнуўшы на ружы, яшчэ здалёку ўсе кідаліся ўрассыпную і з крыкамі: «Таля-маля! Таля-маля!» хаваліся, хто куды можа.

Цікава, што палохае іх і чаго яны баяцца?

Турмою аказаўся невялікі, зноў жа шкляны куб, але празрысты-празрысты — усё ў ім відаць як на далоні. Усярэдзіне яго таксама ўсё было шкляное — лаўкі, табурэткі, сталы, нават ложак. Радзім спачатку вельмі асцярожна садзіўся на лаўкі і клаўся на ложак, усё прыслухоўваючыся, ці не трашчыць дзе шкло, — каб паспець падхапіцца, калі яно пачне пад ім раптам крышыцца.

Але шкло было моцнае, яно вытрымлівала яго, і ён паволі пачынаў усё больш і больш смялець — ужо з усяе сілы, не баючыся і не прыслухоўваючыся, гэпаўся на ложак ці соўгаў, як хацеў і куды хацеў, табурэткі.

Тут жа, на шкляным крэсле, ён знайшоў сарочку і штаны — яны былі такія ж, як і ягоныя, толькі зусім новыя. Зразумеўшы, што зэмы хочуць, каб ён пераапрануўся, Радзім, азіраючыся па баках, зняў сваё ашмоцце і адзеў усё іхняе.

У шкляным кубе адчуваў ён сябе вельмі няўтульна і нязручна — не было куды схавацца: ці ты сядзіш, ці ты ходзіш, ці ты спіш, ці яшчэ што-кольвек робіш, — усе цябе бачаць, увесь час ты навідавоку.

Здаралася, каля куба збіралася нямала разявак, якія, хоць і баяліся «талі-малі», але ўсё ж хацелі яго разгледзець зблізку — асабліва злоўжывалі гэтым дзеці! — і тады ён адчуваў сябе нібы ў звярынцы, а ад мноства вачэй на яго находзіла нейкая агрэсіўнасць, азвярэласць, якія пасля змяніліся апатыяй і абыякавасцю.

Тады за куб выходзіў наглядчык турмы, просты, крыху дзікаваты дзед, якому, як кажуць, з рук у рукі перадалі канвойцы Радзіма, нешта казаў да людзей — відаць, сарамаціў іх — і тыя, хаця і нехаця, неахвотна, але ўсё ж паступова разыходзіліся.

Гэты дзед сядзеў часцей за ўсё каля расчыненых у яго пакой дзвярэй і ўсё гаварыў, гаварыў і гаварыў — мусіць, расказваў яму нешта, а што — зняволены, канечне ж, не мог зразумець. Здаралася, ён і засынаў пад гэтае дзядзькава бубненне, а калі прачынаўся ўночы, чуў, што той усё яшчэ гаворыць. Але часцей за ўсё, хоць і не разумеючы нічога, Радзім слухаў — наглядчык гаварыў так эмацыянальна, смяяўся, уздыхаў, плакаў, махаў рукамі, моршчыўся, уздымаў бровы, што слухаць яго, нават не ведаючы мовы, было цікава.

Аднаго разу у куб нечакана зайшла Оя. Хоць валасы ў яе на гэты раз былі зялёныя, Радзім пазнаў дзяўчыну адразу, бо добра запомніў па тым першым допыце, на якім яна назвала яго таля-маля. Да таго ж здавалася, што ён бачыў яе колькі разоў перад гэтым за шклом — то яна, не спяшаючыся, гледзячы ў яго бок, праходзіла каля куба, то стаяла на другім баку вуліцы і, не асабліва вытыркаючыся, асцярожна назірала за ім здалёку.

Тады яго здзівіла, што валасы ў яе кожны раз былі іншага колеру — то зялёныя, то чырвоныя, то блакітныя, — а потым, паназіраўшы за тутэйшымі жанчынамі з свайго жытла, зразумеў, што іхнія валасы маюць здольнасць мяняць афарбоўку проста на вачах.

І вось цяпер Оя прыйшла ў самую турму. Наглядчык ветліва і ласкава сустрэў дзяўчыну, добра да яе гаварыў, ні ў чым не пярэчыў, дазволіў ёй зайсці да вязня ў шкляны пакой.

Оя, як высветлілася потым, і праўда была ягонай равесніцай. Яна, амаль як і яны з Юляю, таксама скончыла сёлета школу і паступіла ўжо ў Шкляны універсітэт, які вывучаў касмічныя мовы. Сярод шматлікіх моў сусветаў, галактык дзяўчына выбрала для вучобы менавіта беларускую, якую ведала ўжо нават у школе, — таму яе і запрасілі на размову з Радзімам, калі ён назваўся беларусам.

Дзяўчына прынесла з сабою ў турму ладны стосік нейкіх кніжак. Зноў жа з апаскаю падышла бліжэй, паклала кнігі на шкляны столік, сказала: