Иван Сипаков - Падары нам дрэва

— І таму ўсе так спалохаліся, калі я па недасведчанасці сваёй вымавіў яго? — усміхнуўся Радзім. — Нават ты збегла з экрана. І ты баялася?

— Канечне, у нас жа гэтым словам палохаюць дзяцей. Як у вас чортам. Таля-маля — перакладаецца, як «хімік-сатана» ці яшчэ: «нячыстая сіла». Вось таму і рукі твае зашчапілі рубінаваю ружаю. Гэта ў нас лічыцца самаю вялікаю абразаю. Бо кайданы Рубінавая Ружа адзяваюцца толькі на самых небяспечных злачынцаў.

— Ого, дык я — злачынца, самы люты ваш вораг? Мяне могуць расстраляць?

— Не смейся — усё можа быць.

— І ты прыйшла да мяне, такога страшнага злачынцы, у турму. Чаму?

— Таму што ведаю: ты ніякі не злачынца. Злачынцам зрабіла цябе я. Магла і прамаўчаць, не сказаць уголас, якая кніга ў цябе за поясам. А я — таля-маля, таля-маля!..

Оя адхінула з вачэй пасму валасоў — яны ўжо былі зараз блакітныя.

— А што цяпер са мною будзе?

— Не ведаю. Ведаю толькі, што я сама буду памагаць табе. Я ж адна разумею тваю мову…

- І няўжо ў вас ва ўсёй краіне не засталося ніводнага хіміка?

— Здаецца, не засталося. Хаця вось жа дзед Жыў, твой наглядчык. Цяпер ён ветэран таго паўстання і ўдзельнік руху супраць хімікаў. Хоць сам быў напачатку такі ўжо заўзяты хімік! А потым убачыў, куды яго вядуць хцівыя прайдзісветы, і пайшоў супраць іх. Толькі ён, мусіць, і застаўся з удзельнікаў таго змагання. А зараз мы ў яго самога спытаемся…

І яна крыкнула нешта дзеду, загаварыла да яго пасвойму. Дзед Жыў падняўся з табурэткі — у яго пакоі, дарэчы, таксама ўсё было шкляное, — падышоў да дзвярэй і, гледзячы на Радзіма, пачаў нешта тлумачыць.

— Дзед кажа, што ён і праўда апошні з паўстанцаў, што хваробы і старыя раны даканалі ягоных баявых сяброў. І яшчэ ён гаворыць, што кожны дзень расказвае табе, як яны ваявалі, як перамаглі. Шкада, што ты не ведаеш нашай мовы. А то табе б дома, у тваёй краіне, многае з таго, што расказвае дзед Жыў, магло б спатрэбіцца.

— Памажы мне вывучыць вашу мову…

— Добра. Але пасля таго, як ты вывучыш сваю.

— Ведаеш, — нібы не пачуўшы яе, разважаў далей Радзім, — мне цікава не толькі, як яны паўсталі, але і тое, як людзі, даведзеныя да адчаю, змаглі пабудаваць вось гэтую шкляную дзяржаву. Там жа, за ёю, за шклом, пустэльня, смерць…

Раптам дзед Жыў неспадзявана ўгледзеўся ў стол, спалохана кінуўся да яго, спяшаючыся схапіў Рубінавыя Ружы і спрытна, як і тыя папярэднія канвойцы, зашчоўкнуў іх на Радзімавых запясцях. Дакорліва паглядзеў на Ою, паківаў ёй пальцам і тады паціху падаўся ў свой пакой. Оя ўслед яму нешта яшчэ гаварыла, але ён адказваў ёй неахвотна, не адварочваючыся.

Дзед Жыў сеў на табурэтку, зноў прыгубіў штосьці са свае чорнае конаўкі, зноў пачаў ківацца, загаварыў — мусіць, і гэты раз расказваў пра паўстанне і пра сваіх сяброў.

— Ніхто не ведае, што ён п'е. Кажуць, нейкую атруту, нейкую дурную горкую ваду. А ён ніколі не раскрывае сакрэтаў яе прыгатавання. Сам робіць, сам і п'е. І нікому нават паспытаць не дае. Кажа, што і яна памагала губіць нашу зямлю, а таму сакрэт гэтай злой вадкасці ён забярэ з сабою ў магілу.

— Мне здаецца, я разумею, што гэта за вадкасць, — пачаў быў гаварыць Радзім, але Оя двума пальчыкамі сваімі сашчапіла яму вусны, папярэдзіла: маўляў, маўчы — быццам і сама яна нешта ведала.

Дзед Жыў адчуў, што гавораць пра яго, насцярожыўся, а потым супакоіўся, убачыўшы, што яны маўчаць, і зноў загаварыў сам з сабою.

І тады Радзіму міжволі здалося, што дзед — такі ж вязень, як і ён сам. Відаць, нягледзячы на вялікія заслугі ў паўстанні, усё ж яму не даравалі ранейшую сувязь з таля-малямі, і гэтая яго сённяшняя праца выглядала ўсяго толькі як ганаровае зняволенне, як магчымасць безвыходна трымаць старога ў шкляной турме…

Цяпер Оя прыходзіла да Радзіма як не кожны дзень, здымала з яго рук жалезныя ружы — цікава, нягледзячы на спалох, з якім дзед Жыў той раз кінуўся адзяваць наручнікі, цяпер ужо ён не звяртаў на іх ніякай увагі.

Радзім размінаў рукі, Оя гладзіла тыя мясціны, што былі пад наручнікамі,— паступова зацягваліся, сыходзілі і раны, нацёртыя жалезам, і сінякі, якія засталіся з таго часу, калі ён падаў і зноў лез на каменне, — а потым яны садзіліся займацца беларускаю моваю.

Урокі гэтыя Радзіму надзіва падабаліся — Оя так цікава расказвала яму пра яго ж родную мову, пра яе высакароднасць і чысціню, пра яе прыгажосць і мілагучнасць, што ён палюбіў гэты, калісьці такі сумны і такі нудны, здавалася, прадмет і зараз ужо з нецярпеннем чакаў кожнага новага прыходу дзяўчыны. Праз нейкі час урокі роднай мовы зрабіліся штодзённымі, а яму ўсё роўна было мала і гэтага: Радзім ніяк не мог дачакацца Оі, каб нагаварыцца па-свойму. Цяпер свая мова для яго стала жыццём, і ў гэтым жыцці галоўнаю была Оя. Яна праз мову нібы вяртала яму радзіму, той свет, па якім ён пачынаў ужо сумаваць.