Вагнер
Ах, толькі казань шчасце нам дае,
Ды жаль, мне красамоўства не стае.
Фаўст
А ты адразу хочаш стаць кумірам!
Навошта пераймаць табе аслоў?
Будзь простым, будзь заўсёды шчырым,
Зрачыся звышразумных слоў.
Сур’ёзнае паслухаць кожны рады,
Калі яно без трэску, без бравады.
А вашых фраз бліскучых — ані блізка!
Ад іх аскома і настрой ліхі,
Шумяць, бы ўвосень з поўначы вятрыска,
Калі па лузе гоніць ліст сухі.
Вагнер
Мой бог! Мастацтва без мяжы, без краю —
Жыццё ж кароткае занадта ў нас.
Вось мне, калі крытычна разважаю,
Аж неяк страшна робіцца падчас.
Шлях да вытокаў ісцін не кароткі —
Змардуешся, пакуль сам знойдзеш сродкі,
Глядзіш, прайшоў не больш як паўдарогі,
Ды тут пара прыйшла выцягваць ногі.
Фаўст
Няўжо твае пергаменты — крыніца,
З якое можна мудрасці напіцца?
Патолі не здабудзеш анідзе,
Калі яна сама з душы не йдзе.
Вагнер
А як прыемна часам у самоце
Абмераць духам даўняе стагоддзе,
Здаволена скептычным кінуць вокам
На ўяўны розум колішніх прарокаў?
Фаўст
О так! Удаль! Вышэй! Да зор!
Мой друг, часоў былых прастор —
Ёсць кніга пры сямі пячацях.
А што вы духам часу завяцё,—
Ёсць сам ваш дух, які жыццё
Перадае ў людскіх паняццях.
Як не заплакаць ад сумоты нуднай,
Як не зняверыцца ў сваёй душы! —
Пакажуць п’есу модную на кірмашы
Сярод галечы, нэндзы
і старызны бруднай —
Фарс на дзяржаву, пошлыя маралькі,—
Нібыта цешацца на сцэне лялькі!
Вагнер
А дух, а сэрца, а вялікі свет —
Цікава ж вывучыць такі прадмет!
Фаўст
Ах, у пазнанні чалавек няўтольны,
А сам імя дзіцяці даць няздольны.
Нямногіх тых, што нешта зналі,
Дарогу думкам смелым адкрывалі,—
Палілі, білі іх і крыжавалі.
Але, шаноўны, цёмна стала,
Пара наш дыспут перарваць.
Вагнер
Каб па-вучонаму дыспутаваць,
Мне й да світання часу мала.
А на вялікдзень, заўтра, ўранні
Да вас прыйду, — ў мяне пытанні.
Усё ў навуках знаю дасканала —
Ды я такі, усё мне вечна мала.
(Выходзіць.)
Фаўст (адзін)
Жыве няшчасны, верыць цуду!
Каб запаветны скарб прыдбаць сабе,
Рукамі прагнымі ён хлам грабе
І рады, чарвяка здабыўшы з бруду.
Як вусны грэшныя адважыцца маглі
Блюзнерыць тут, дзе Дух лунаў у позні час?
Але, няшчасны сын зямлі,
Я дзякую табе на гэты раз.
Я тут стаяў, амаль зусім бязрадны,—
І вось цяпер мне стала ўсё відней.
Дух быў такі магутны і ўсеўладны,
А я быў побач з ім, нібы пігмей.
Аслеплены лятункамі пазнання,
Я, падабенства божае, сябе прыўзнёс,
Узняў сябе амаль што да нябёс
І не хацеў зямнога існавання.
Як херувім святы я быў у марах,
Хацеў, як бог, трымаць стырно улады
І сілай творчай даць прыродзе рады.
І вось цяпер прыняць павінен кару:
Зазнаць магутнасць грамавога ўдару.
Мне, Дух, з табою не зраўняцца,
Бо я слабы; я мог цябе дазвацца,
А затрымаць ужо й не мару.
Вялікім і малым быў я адначасова.
Ты адштурхнуў мяне сурова
У чалавечы быт недасканалы
І веру падарваў у ідэалы.
Ці ж аддавацца марам варта?
І хто падкажа, дзе шукаць уцех,
Калі мы самі слепа, ўпарта
Свайго жыцця затрымліваем бег?
Высокіх парыванняў подых свежы
Не замяняе рэчавых выгод —
Дамогшыся будзённых асалод,
Не надта прагнем мы духоўнай ежы.
Надзеі, мары, шчырасць пачуцця
Гібеюць, чэзнуць у віры жыцця.
Фантазію, што кіравала ўгору лёт,
Што нашы далягляды пашырала,
Прыб’е, задушыць марнасці прыгнёт,
Утопіць вечнасці навала.
Турбота сэрца точыць і грызе,
А мы без сораму і без апаскі,
Як твар, хаваем подласць нашу ў маскі
І губім непасрэднасць пакрысе.
Нас нож палохае, пажар і краты,
Дрыжым за жонку, за дзяцей, ачаг
І з ціхім сумам у пустых вачах
Аплакваем прыдуманыя страты.
Не, з богам не зраўняцца мне ніяк! —
Гаротнае стварэнне я, чарвяк,
Што брудам корміцца і пад абцасам,
Прыціснуты, здыхае часам.
Я не ўтаймую свой нікчэмны боль.
Хіба не сушыць думку склеп мой цесны?
Ці ж не мадзею ў пыле я і ў плесні
І мудрасцю тупой ці не пладжу я моль?
Хіба павінен я, да ведаў прагны,
Карпець над процьмай нудных кніг,
Каб ісціну старую вычытаць у іх,
Што чалавеку доўга трэба лезці з багны,
Што на зямлі няма шчаслівых,
Што і цяпер паўсюль, як і спрадвеку,
Усе мы пад уладай хцівых
Законаў невуцтва, галечы, здзеку?..
Читать дальше
