Мефістофель
Я гэты харч ем, чалавеча мілы,
Тысячагоддзямі — дай веры мне:
Ніхто яшчэ з калыскі да магілы
Той хлеб ацеслівы не пракаўтне.
Суцэльнасць тая, што цябе чаруе,—
Уласнасць бога аднаго.
У вечным бляску ён адзін кіруе,
Нам — вечны змрок дастаўся ад яго,
А вам — без вечнасці дзень з ноччу.
Фаўст
І ўсё ж ад мэты я сваёй не збочу!
Мефістофель
А што ж, я вам ахвотна веру,
Хоць страх турбуе ўсё адно:
Жыццё кароткае не ў меру,
Мастацтву ж краю не відно —
Пара вам гэта знаць даўно.
Такія мары толькі для паэтаў.
Няхай пясняр лунае як найвышай
І значнасць слынных запаветаў
На вашым гордым чэрапе запіша:
Адвагу львоў,
Імпэт і грацыю аленя,
Іспанца агнявую кроў
І скандынаўскую настойлівасць імкнення.
Няхай дабро з падступніцтвам ён звяжа,
Хай таямніцы вам пакажа,
Як згодна з планам трэба жыць —
Каго кахаць, а з кім дружыць.
Каб я такога рызыканта знаў,
Яго б я Мікракосмам зваў.
Фаўст
Тады хто ж я, калі карона
Маіх жаданняў і надзей
На галаву маю ўпадзе
Па ласцы спрытнага патрона?
Мефістофель
Ты быў і будзеш сам сабою.
Хай ты вясёлы, хай ты хмурны,
Надзень парык, абуй катурны —
Усё адно ты будзеш сам сабою.
Фаўст
Людскога духу скарбы я збіраў дарма,
Стараўся марна імі ўсцешыць сэрца —
Імпэту новага ў душы няма,
І сіла свежая ў грудзях не б’ецца:
Не ўзнёсся розумам вышэй,
Ні да бясконцасці бліжэй.
Мефістофель
Але ж не бачыце вы ў рэчы
Сапраўднай вартасці яе.
А трэба розумам далегчы —
І ўжо яна карысць дае.
Ты маеш ногі, рукі, зад,
Жыві, паплёўваючы ўгору,
І карыстайся ўсім падрад,
Сабе не робячы дакору.
Тры пары жарабцоў запрог —
Іх сілай ці ж не я ўладаю?
Два тузіны здаровых ног
Замест сваіх уласных маю.
Глядзі на рэчы весялей!
Развагі прэч! За мной смялей!
Скажу табе: разумнікі ўсе вашы —
Як тое быдла; ўлева-ўправа
Злы дух іх водзіць па стаптанай пашы,
Хоць навакола свежая атава.
Фаўст
Мефістофель
Свет багаты.
Хадзем, пакінь свае пенаты:
Не бачу сэнсу ў тым, каб ты
Капаўся ў сметніку лухты.
Сусед пузаты ў вашым кабінеце
Няхай вучонае зграбае смецце
Ў парожнія галовы блазнюкоў.
Адзін такі ў размовах споры —
Таўчэцца, чую, тут у калідоры.
Фаўст
Я да сустрэчы гэтай не гатоў.
Мефістофель
Чакаў так доўга ён. Хлапца
Шкада пакінуць без слаўца.
Ану, давай сваю мне шапку і хламіду,
Адзенуся — і за цябе я выйду.
(Пераапранаецца.)
Цяпер майму даверся спрыту!
Спектакль наладзіць — мне не праца!
Займу яго, а ты ідзі збірацца.
Фаўствыходзіць.
(Мефістофель у адзенні Фаўста.)
Глумі навукі, веды — толькі ў іх
Праклятыя вытокі сіл людскіх.
Дух адмаўлення, тлену і хлусні,
З дарогі розуму ахвяру адкасні
Прынадамі зласлівасці і здрады.
Сюды да Фаўста лёсам я пасланы;
Малым уцехам ён не рады,
Удалячынь імкне, як апантаны.
Што ж, пагружу цябе ў жыцця глыбіні,
У свет мізэрны, пошлы, ніклы,
Каб, ненажэрны, пазбіваў ты іклы,
Каб плыў, ныраў і захлынаўся ў плыні,
Каб ты, дзівак несамавіты,
Уяўнай ежаю быў сыты;
Каб, як апошняй літасці, благаў
Збавіцельніцу-смерць і не канаў.
Ты, Фаўсце, чалавек зусім прапашчы —
Ці тут канец табе, ці ў чорта ў пашчы.
Уваходзіць вучань.
Вучань
Прабачце, што прыходжу рана
З павагай шчыраю да пана,
Турбуючы для кансультацый
Асобу, вартую авацый.
Мефістофель
Я вашай ветлівасці рад,
Такіх, як вы, у нас няшмат.
Ці выпадала вам вучыцца?
Вучань
О, я хачу да вас прасіцца.
З сабою я прынёс здалёк
Натхненне, розум, кашалёк;
Бацькі мне дома не давалі волі —
Хачу вучыцца ў вашай школе.
Мефістофель
Тады візіт як нельга больш дарэчы.
Вучань
Сказаўшы праўду, хочацца мне збегчы
З муроў глухіх і з гэтае каморкі,
З двара, што без травы, без дрэў,
Дзе праклінаў бы лёс я горкі
Альбо праз дзень-другі здурэў.
Пустыя сцены, цвіль і змрок
Мне думкі душаць, гасяць зрок.
Мефістофель
Нішто, прывыклі б пакрысе.
Ці ж бо не гэтак цяжка і дзіцяці
Прывыкнуць з першых дзён да маці?
Пасля, глядзіш, са смакам, прагна ссе.—
Так ад грудзей навукі, прыйдзе час,
Ніхто не адарве і гвалтам вас.
Читать дальше
