Matthew Pearl - Cień Poego

– Bo mamy ów epizod ze szpiegowaniem Barona, który został podniesiony przez jej adwokata – rzekł mi Peter kiedyś w domu.

– Lecz to się da wytłumaczyć! Dla wyciągnięcia właściwych wniosków na temat zgonu Poego…

– Wytłumaczyć da się wszystko, ale czy zrozumieć? I Hattie, choć by ci nieba przychyliła, chce rzecz pojąć słusznie, a lęka się, iż nie potrafi przecież… Mówisz mi o wnioskach, a gdzie owe wnioski? Otóż i masz różnicę między powodzeniem a szaleństwem. Chcąc wygrać, musisz dostosować argumentację do umysłowości najbardziej tępego z dwunastki, która zasiada w ławie.

W miarę jak pogarszała się moja sytuacja, pojąłem, iż Peter ma słuszność. Nie mogłem zwyciężyć. Choćbym się nie wiem jak starał, nie mogłem odzyskać „Glen Elizy”. Nic osiągnąć nie mogłem, nie rozwiązując naprzód zagadki śmierci ukochanego poety… nie dowodząc, iż mi się udało nareszcie dojść prawdy.

Postanowiłem zatem wykorzystać opowieść przekonującą, która się objawiła przy okazji owych badań. Historię Barona Dupin, jego wykład. To jedno mi zostało jeszcze, ażeby się wybronić. Zapisaną w pamięci, przelałem ją na papier, słowo w słowo, w formie przemówienia kierowanego do sądu…

Oto, Wysoki Sądzie i Panowie Przysięgli, ujawnię prawdę o śmierci jego oraz życiu moim. Historii tej nigdy jeszcze dotąd nie ogłaszałem…

Natychmiast zyskałem pewność, iż się mi powiedzie. W istocie, im częściej odczytywałem te notatki, tym większa rosła we mnie wiara, iż wszystko tam ujęte jest prawdopodobne! Wiedziałem, że są to fałszerstwo i manipulacja, ku uciesze publiki sprokurowane; wiedziałem także i to, że teraz zostaną odebrane jako prawda. Każde moje słowo będzie czystą prawdą. Bajki to będą, owszem, lecz lud mi uwierzy i jakby sobie życzył ojciec, na nowo zyskam szacunek… jestem – spośród żywych – jej najbliższy.

Ach, mieć przy sobie Duponte’a!

W grudniu w Paryżu nastąpiły zmiany pewne, acz spodziewane: prezydent republiki Ludwik Napoleon postanowił na miejsce monsieur Delacourta mianować prefektem policji Charlemagne de Maupasa, pewniejszego sojusznika swych zamierzeń. „By rynsztok ów przestąpić, ludzi mi potrzeba – oświadczył mu rzekomo Ludwik Napoleon. – Mogę na ciebie liczyć?” Coś się szykowało.

Prezydent powołał też tajną policję do kontrolowania prefektury oraz gmachu rządu.

Tak oto – gromadził zespół, by przedsięwziąć zamach stanu. Pierwszego dnia miesiąca dał im po pół miliona franków. Nazajutrz rankiem de Maupas, prefekt, wraz z policją aresztował osiemdziesięciu członków Zgromadzenia Prawodawczego mających dlań stanowić największe zagrożenie. Zatrzymano ich w więzieniu w Mazas, władca zaś przejął prasy drukarskie, rozwiązał zgromadzenie i rozkazał wojsku mordować każdego napotkanego przywódcę czerwonych republikanów. Pozostali przeciwnicy – wywodzący się z najwybitniejszych rodzin – zostali wygnani z kraju.

Wszystko nastąpiło nader prędko.

Gdy Ludwik Napoleon znów ogłosił Francję cesarstwem, nieraz wspominano, jak to, chłopcem będąc, błagał swego wuja, pierwszego imperatora, by nie odjeżdżał do Waterloo – co ów tak skomentował: „Wyrośnie na zacnego człowieka; kto wie, może się stanie nadzieją rodu mego”.

Po drodze do sądu co rano czytałem nowe wieści o wypadkach we Francji. Podobno Hieronim Napoleon Bonaparte z Baltimore (zwany „Bo”), kuzyn nowego cesarza – człowiek, którego pierwszy raz ujrzałem w kostiumie z dwoma szablami, a który nigdy nie został uznany przez Napoleona Bonaparte, bo matka jego była z Ameryki – miał jechać do Paryża na spotkanie z cesarzem Napoleonem III, aby zażegnać długotrwały konflikt.

Amerykanie niczym w hipnozie śledzili sytuację w Paryżu, a to dlatego chyba, że tutaj podobny przewrót był wprost niewyobrażalny. Ja natomiast znacznie zawęziłem teren swych dociekań.

Listownie zwróciłem się do kilku członków rodziny Bonaparte mieszkających w Baltimore z zapytaniem, czy Hieronim Napoleon Bonaparte nie opuścił jeszcze miasta, no i też, czyby zechciał się ze mną spotkać – mimo iż zapewne zdążył już zapomnieć krótkie nasze widzenie na balu maskowym u monsieur Montora. Liczyłem odeń na odpowiedzi, które może by mi nie pomogły w sposób zasadniczy, lecz i tak z pewnością wniosłyby coś do sprawy.

Tymczasem do sądu ściągało mnóstwo gapiów, by na własne oczy patrzeć na me upokorzenie. Jak się domyślam – zawiedzionych, iż to, co czytali o mnie wcześniej w prasie, ciągle nie znajduje spodziewanej pointy. Na szczęście jednak wielu „widzów” odstręczyły długie procedury formalne, niezbędne przed każdym z posiedzeń. I akurat wtedy ze zdumieniem odebrałem pismo z pieczęcią Bonapartów, w którym mi wyznaczono dzień i godzinę wizyty w jednej z rezydencji.

Siedziba owa okazała się większa od domu, w którym zbójców napotkałem; budynek stał w miejscu zacisznym, otoczony dziką roślinnością, wśród wzgórz trawą porośniętych. Wprowadził mnie do środka żwawy sługa, u podnóża zaś długich schodów opiekę nade mną roztoczyli dwaj inni domowi, obaj przejęci wielce swymi obowiązkami. Posiadłość była okazała, lecz absolutnie nie przytłaczająca. Po drodze ze swobodą podziwiałem kandelabry fantastyczne i gobeliny o złotej bordiurze.

Ku memu zaskoczeniu w lśniącym srebrem fotelu nie czekał mnie Hieronim Napoleon Bonaparte – najznakomitszy tutaj męski przedstawiciel rodu – lecz jego matka, Elizabeth Patterson Bonaparte. Jako młoda panna zdobyła ona serce brata Napoleona i była jego małżonką przez dwa lata; później zaś Napoleon, poprzez rozliczne machinacje (łącznie z apelem do papieża o unieważnienie związku), doprowadził do ich rozstania. Choć teraz już nie miała na sobie przebrania królowej, niezmiennie, widać, hołdowała królewskim manierom i nawykom.

Ponad sześćdziesięcioletnia matrona ozdobiła nagie ręce dziesiątkami bransolet. Nakrycie głowy – czarne, aksamitne, z wetkniętymi fantazyjnie oranżowymi piórami – nadawało jej rys groźny, niepokojący. Wokół niej zaś piętrzyły się klejnoty i krzykliwe stroje rozmaite. W drugim krańcu sali ujrzałem dziewczynę (służkę może): kiwała się na krześle, jak dotknięta kalectwem.

– Madame Bonaparte – rzekłem z ukłonem, a w odruchu chwilowym, żeby przed nią klęknąć. – Nie sądzę, byś mnie pamiętała, lecz poznaliśmy się na balu, gdzie w przeciwieństwie do niej, zjawiłem się bez przebrania.

– Istotnie, młody człowieku. Widzenia naszego nie pamiętam. Niemniej to ja właśnie odpisałam na twą prośbę.

– A syn twój, monsieur Bonaparte…?

– Jest już w drodze na spotkanie z nowym imperatorem Francji – ujęła to tak nonszalancko, jakby w wyjeździe w owym celu za granicę nie było nic niezwykłego.

– Ach, tak. Z prasy mi wiadomo, że się tam wybierał. Czy mógłbym wobec tego prosić, by mu przekazano, iż wdzięczny będę stokrotnie, jeśli mi czas poświęcić zechce po powrocie z Francji?

Skinęła, acz jakby niepomna mego pytania.

– Prawnika pouczać nie zamierzam – powiedziała. – Lecz się tylko dziwię, iż miast w sądzie, młodzieńcze, czas wolisz trwonić pod mym dachem.

Zdumiało mnie, że wie cokolwiek o mym położeniu, chociaż – wspomniałem zaraz – gazety bez przerwy dostarczały wieści na mój temat. Z drugiej jednak strony dość to osobliwe, iż osoba z jej pozycją poświęciła choć sekundę na rzecz tak trywialną. Siadłem na wskazanym przez nią krześle. Dyskretnie się rozglądnąwszy, spostrzegłem opartą o kufer czerwoną parasolkę, oślepiającą blaskiem niemal jak jej biżuteria i używaną niedawno, na co wskazywały nikłe ślady kropli wody na podłodze. Natychmiast powrócił mi obraz damy skrytej pod zdobną parasolką…