Грэм Грин - Стамбульскі экспрэс

— Мы спазняемся на цягнік, — сказаў Майет, гледзячы, як шафёр марна круціць ручку: старцёр не працаваў.

— Назад паедзем шпарчэй.

Нарэшце машына пачала прачынацца, забурчала, заснула і зноў прачнулася.

— Зараз паедзем, — сказаў шафёр, узлазячы на сядзенне і ўключыўшы фары. Але пакуль ён прымушаў рухавік працаваць без перабояў, ззаду пачуўся нейкі воплеск.

— Што гэта? — спытаў Майет. Ён падумаў, што гэта выхлап машыны.

Потым воплеск паўтарыўся, а крыху пазней пачуўся іншы гук, нібыта з бутэлькі вылецеў корак.

— Страляюць на станцыі, — сказаў шафёр, уключыўшы старцёр. Майет адпіхнуў яго руку.

— Мы пачакаем.

— Пачакаем? — здзівіўся шафёр. — Гэта салдаты. Нам лепей як мага хутчэй выбрацца адгэтуль, — паспешліва дадаў ён.

Ён і не падумаў нават, што і Майет болей за ўсё на свеце хацеў зрабіць тое самае. Майет спалохаўся: па тым, як да яго паставіліся тыя салдаты, ён пазнаў той самы настрой, які папярэднічае заўсёды пагромам, — але ён усё-такі ўпарціўся, бо не быў поўнасцю перакананы, што зрабіў усё магчымае, каб знайсці дзяўчыну ў Субоціцы.

— Яны набліжаюцца да нас, — сказаў шафёр.

Нехта бег па дарозе са станцыі. Спачатку снегапад хаваў яго ад іх. Потым яны ўбачылі, як да машыны зігзагамі бяжыць чалавек. Ён дабег да іх вельмі хутка. Маленькі і тоўсты, ён учапіўся за дзверцы, спрабуючы ўлезці ў машыну.

— Што здарылася? — спытаў у яго Майет.

У незнаёмага крышку заплятаўся язык.

— Едзьце адгэтуль як мага хутчэй.

Дзверцы заела, ён пераваліўся цераз верх і, задыхаючыся, плюхнуўся на задняе сядзенне.

— Там хто-небудзь яшчэ застаўся? — спытаў Майет. — Вы адзін?

— Так, так, зусім адзін. Едзьце адгэтуль як найхутчэй.

Майет павярнуўся і паспрабаваў разглядзець яго твар.

— А дзяўчыны там не было?

— Не. Ніякай дзяўчыны я там не бачыў.

Недзе каля станцыйных будынкаў пачуўся стрэл, і куля зачапіла крыло аўтамабіля. Шафёр, не чакаючы загаду, рэзка націснуў нагой на педаль, і машына рванула з месца. Яна рыкашэтам пераскоквала па шашы з адной ямы ў другую. Майет ізноў пачаў углядацца ў твар незнаёмага.

— Вы ехалі ў Стамбульскім экспрэсе?

Чалавек кіўнуў.

— І вы не сустракалі ніякай дзяўчыны на станцыі?

Той раптам разгаварыўся:

— Я раскажу вам усё, што там здарылася.

Гаворка ў яго была цьмяная: шмат якія фразы заглушала гудзенне машыны. Ён расказаў, што яго затрымалі, бо ён не прад'явіў мытнікам нейкія карункі; салдаты здзекаваліся з яго і нават усчалі страляніну, калі ён уцёк ад іх.

— І вы не бачылі ніякай дзяўчыны?

— Не. Не было там дзяўчыны.

Вочы яго абсалютна шчыра адказалі на пільны погляд Майета. Трэба было б доўга ўглядацца яму ў вочы, каб знайсці ў іх непранікальнай глыбіні пробліск злосці, агеньчык хітрасці.

Хоць драўляныя сцены дрыжалі ад ветру, у цёмнай пуні без акон сярод мяхоў было цёпла. Доктар Цынер варочаўся з боку на бок, імкнучыся пазбавіцца ад болю ў грудзях, але ён пакутаваў увесь час. Толькі ў той момант, калі ён паварочваўся, яму рабілася крыху лягчэй. Калі ён ляжаў нерухома, боль вяртаўся. Таму ўсю ноч ён бесперапынна круціўся. Часам ён усведамляў, што на дварэ вецер, і прымаў шоргат снегу за шамаценне галькі на марскім узбярэжжы. У такія хвіліны, лежачы ў цёмнай пуні, ён успамінаў гады выгнання і пачынаў скланяць нямецкія назоўнікі ці спрагаць французскія няправільныя дзеясловы. Аднак яго прага барацьбы аслабела, і, замест таго каб упарта і злосна змагацца супраць пакут, ён плакаў.

Корал Маскер паклала яго галаву зручней, але ён ізноў варушыў ёю і варочаўся, бесперапынна нешта мармытаў, слёзы ліліся па яго шчоках і цяклі па вусах. Яна ўжо не спрабавала дапамагчы яму, сілячыся знайсці ў мінулым прытулак ад свайго страху. І цяпер, калі б іх думкі атрымалі нейкія матэрыяльныя абрысы, пуня напоўнілася б дзівоснай мешанінай: пад каляровымі асветленымі літарамі, якія складалі шыльду «Тут выступае Малышка», святар, перакінуўшы расу цераз руку, шмыгнуў з кавалачкам крэйды да класнай дошкі; група дзяцей ганялася за нейкім вучнем, яны здзекаваліся з яго, выбягалі з дзвярэй на кафедру і зноў на калідор, насіліся ўверх і ўніз па лесвіцы, якая вяла ў кантору агента па найме. У шкляной будцы на змрочным беразе мора жанчына лаялася з суседам, а ў гэты час біў звон, склікаючы людзей на малітву ў капліцу.

— Wasser [28] Вады (ням.). , — прашаптаў доктар Цынер.

— Чаго вы хочаце? — Яна схілілася над ім, углядаючыся ў яго твар. — Паклікаць каго-небудзь?