Артур Конан Дойл - Знак чатырох

– Але нават у найлепшым выпадку яна адбярэ ў нас яшчэ трохі часу, – прамовіў гаспадар, – бо варта ўсё ж з’ездзіць у Норвуд і пабачыцца з Барталам’ю. Паехалі, паспрабуем яго пераканаць, калі атрымаецца. Ён злуецца на мяне, бо я раблю ўсё так, як лічу патрэбным. Учора вечарам мы досыць сур’ёзна паспрачаліся. Вы не ўяўляеце, якім невыносным ён робіцца, калі злуецца.

– Калі трэба ехаць у Норвуд, давайце зараз жа і выправімся, – асмеліўся прапанаваць я.

Шолта рассмяяўся так, што ў яго пачырванелі вушы.

– Гэта наўрад ці атрымаецца! – усклікнуў ён. – Цікава, што ён скажа, калі я вось так паспешліва вас прывязу. Не, вас трэба падрыхтаваць, расказаць пра нашыя стасункі. Але спачатку мушу вас папярэдзіць, што пра асобныя моманты гэтай гісторыі я не ведаю нічога, а таму магу паведаміць толькі тое, у чым упэўнены.

Як вы, магчыма, здагадваецеся, я сын маёра Джона Шолта, які служыў калісьці ў індыйскім войску. Каля адзінаццаці гадоў таму ён сышоў у адстаўку і пасяліўся ў Пандычэры-Лодж, што ў Апэр-Норвудзе. У Індыі яго справы квітнелі, і ён вярнуўся на радзіму з добрымі грашыма, вялікай калекцыяй каштоўных дзівосаў і цэлым штатам слуг-індусаў. Тут купіў дом і зажыў раскошным жыццём. Мы з братам-блізнюком Барталам’ю былі яго адзінымі дзецьмі.

Я вельмі добра памятаю, якія пачуцці выклікала ў нас знікненне капітана Морстэна. Падрабязнасці мы знайшлі ў газетах і свабодна абмяркоўвалі прачытанае ў прысутнасці бацькі, ведаючы, што ён з капітанам сябраваў. Звычайна бацька далучаўся да нашых размоваў і прапаноўваў свае версіі. Ні на хвілінку мы не западозрылі, што сакрэт гэтага знікнення схаваны ў яго грудзях, што бацька адзіны ведае пра лёс Артура Морстэна.

Аднак мы бачылі, што бацьку пераследуе нейкая таямніца, нейкая несумненная небяспека. Ён вельмі баяўся выходзіць адзін і заўсёды трымаў ахоўнікамі пры браме двух прафесійных баксёраў. Адзін з іх – Ўільямс, які сёння вас вёз. Калісьці ён быў чэмпіёнам Англіі ў лёгкай вазе. Бацька ніколі не расказваў нам, чаго ён баіцца, але відавочна адчуваў непрыязнасць да людзей з драўлянай нагой. Аднойчы ён нават стрэліў з рэвальвера ў аднаго калеку, які аказаўся бяскрыўдным гандляром, што збіраў замовы. Каб замяць справу, давялося выдаткаваць значную суму. Мы з братам лічылі, што гэта не больш чым забабоны, але наступныя падзеі змусілі нас перагледзець гэтае меркаванне.

У пачатку 1882 году бацька атрымаў з Індыі ліст, які моцна яго ўразіў. Калі за сняданкам ён ускрыў канверт, то ледзь не страціў прытомнасць і да самае свае смерці так канчаткова і не ачуняў. Пра што вялося ў пасланні, мы так і не даведаліся, але я паспеў заўважыць, што яно было кароткае і напісанае вельмі неразборліва. Шмат гадоў бацьку мучыла хандра, якая рабілася ўсё глыбейшай, але пасля гэтага выпадку здароўе яго пачало рэзка пагаршацца. Бліжэй да канца красавіка нам паведамілі, што надзеяў няма і бацька жадае сказаць нам апошняе слова.

Калі мы зайшлі ў яго пакой, ён сядзеў на падушках і цяжка дыхаў. Ён папрасіў нас замкнуць дзверы і стаць па абодва бакі ложка. Схапіўшы нас за рукі, ён голасам, надламаным не столькі ад болю, колькі ад моцных пачуццяў, расказаў нам сваю дзівосную гісторыю. Я паспрабую дакладна перадаць вам яго апошнія словы.

«Ёсць толькі адзін грэх, – сказаў ён, – які мучыць маю душу ў апошнія хвіліны. Гэта мая несправядлівасць да беднай сіраты Морстэна. Клятая сквапнасць, якая ўсё жыццё мяне пераследавала, пазбавіла яе скарбу, не менш чым палова якога па праве належыць ёй. Прагнасць – сляпое і дурное пачуццё, бо я не меў з гэтага скарбу ніякай выгады. Але я даражыў самім адчуваннем уласніка і ні з кім не мог яго раздзяліць. Зірніце на жамчужны ружанец ля бутэлечкі з хінінам. Я не магу расстацца нават з ім, хаця і збіраўся даслаць яго ёй. Вы, мае сыны, вернеце ёй належную частку скарбу Агры. Але не дасылайце ёй нічога – нават гэты ружанец – да самае мае смерці. Бываюць жа, ў рэшце, выпадкі, калі людзі папраўляюцца нават у такім кепскім стане, як я.

Я раскажу вам, як памёр Морстэн, – працягваў ён. – Доўгія гады ён пакутаваў на слабае сэрца, але хаваў сваю хваробу ад усіх. Толькі я пра яе і ведаў. Калісьці ў Індыі дзякуючы цудоўнаму збегу абставінаў мы з ім завалодалі багатым скарбам. Я прывёз яго ў Англію, і адразу пасля свайго вяртання Морстэн адправіўся да мяне і запатрабаваў сваю долю. Ён прыйшоў пехам са станцыі, і яго пусціў мой стары верны Лал Чоўдар, які цяпер ужо нябожчык. Мы з Морстэнам разышліся ў меркаваннях, як падзяліць скарб, і моцна пасварыліся. У параксізме гневу капітан ускочыў з крэсла і тут нечакана прыціснуў руку да грудзей, смяротна збялеў і паваліўся на спіну, разбіўшы галаву аб вугал куфра са скарбам. Падбегшы да яго, я з жахам зразумеў, што ён мёртвы.