Уладзімір Караткевіч - Званы Віцебска

Вольха. Багуся! Іду да цябе.

Зуліся. Ах, Сцяпан! Ах, б’ецца! Хоць то рэчка, хоць то бэз, хоць то хлопец, хоць то пес.

Дарафейузнімае ручніцу. I тут Зуліся кінулася, закрыла сабою Пасіёру. Стрэл. Дзяўчына хіснулася.

Сцяпан! Сцяпан! (Крык такі жахлівы, што ўсё адразу робіцца зразумелым.) Ну вось. У руку. Як жа цяпер прасці табе?

Пасіёра. Ты што?

Зуліся. Эх ты, “язва”, “язва”... А няхай ён целяпей, такі ўсё ж за ім ляпей.

Пасіёра. Антоні! Сцеражыся! (Кідаецца з узнятай шабляй бараніць Вольху ад Палікара і падае, паранены ў плячо.)

Скрыжавалі зброю Вольхаі Палікар. Сеча. Палікар падае.

Зуліся. Сцяпане! Сцяпане!

Пасіёра. Што з табой? Дзе?

Зуліся. Нічога. Хват ты, Сцяпане! А ў горадзе крокус рос – салодка карэнне. Пацалуй жа ты мяне – дастанеш збавення.

Вальгіна. Ды ты што? Сляпы, пень?

Зулісяспаўзае па Сцяпануі цалуе яго калені.

3уліся. Ачомайся, Сцяпане... Ну вось, ну вось. Цяпер – добра.

Вольха. Пасіёра, што з табой?

Пасіёра. Нічога, на бліжэйшыя дні, відаць, адваяваўся. Гэй, людзі, кіньце гэтае напаўжывое падла ў яр!

Палікарапацягнулі на мур, разгайдалі і кінулі. I тут нехта заўважыў Іасафата. Агульны рык: “Вось ён, папежнік! Вось, душахват!”

Іасафатспакойна, безжыццёва адступае перад дзідамі ўгору па сходах. Спіною.

Наперад вырваўся Ропатз гізаўрай.

Ропат. Рыхтуйся адказваць за ўсё.

Кунцэвіч. Значыць, і ты. Яны цябе не забілі тады. Яны з цябе зрабілі зброю забойства. З мяне таксама. Але ты, ты – сыне мой.

Вольхаадцягвае Ропата, той вырваўся. Багусявыкручвае ў яго з рук гізаўру.

Багуся. Не, не! Толькі не ты, Ропат, толькі не ты!!!

Ропат. Чаму не я? Ёсць яна і ты, а што я?

Багуся. Не! Не-е! (Выдзерла гізаўру і, дзіка агледзеўшыся, падала яе Вольху.) Ідзі!

Вольханаступае па сходах на біскупа, што стаіць ужо на гульбішчы.

Кунцэвіч. Дзякуй табе, божа. За ўсю маю брыду ты адплаціў мне адзінай ласкай.

Вольха. Я не хацеў.

Багуся. Бі, пакуль не ачомаўся т о й.

Кунцэвіч. Гэта нічога. Даруй мне, люд. Нічога, Вольха. Ад тваёй рукі мне лёгка. Бі. У рукі твае, пане, аддаю дух мой. (Стаў на калені, схаваўшыся за балюстрадай.)

Вольхаз сілаю апусціў гізаўру. Глухі ўдар... I паўза. Вольхаспускаецца ў цішыні са сходаў, адкідае гізаўру, моўчкі ідзе прэч.

Матыс. Гэ... ды ён яшчэ... жыццё падае. Не мучайся, божая душа. (Страляе ў біскупа са стрэльбы.)

Некалькі чалавек, амаль у поўнай цішыні, сцягваюць біскупава цела за ногі па сходах. Выцягваюць з двара. Крычаць над маўчаннем званы. I толькі калі труп выцягнулі за браму, тыя, што не бачылі ўсяго, выбухнулі.

Галасы. – Руку яму адсячыце, што хлусліва знаменіе ўздымала.

– Бачыш? Прывязалі, цягнуць.

– Сабаку ягонага забілі, кінулі на труп.

– Сабака на сабаку едзе!

– Цягнуць на адхон!

– Разгайдалі яго, сволач, кінулі з урвішча!

– Плыві, душахват!

– Не, рыбакі вылавілі.

– Камянёў яму за вопратку.

– Хло-опцы, вязіце яго тапіць пад Пескавацік! Там найглыбей!

Вольха. Хадзем, Багуся. Хадзем адсюль. Нібы расціснуты я. Ніколі не думаў, што так... нясцерпна.

Багуся. Ясна, што нам нясцерпна. Гэта ім усё сцерпна, а нам...

Ропат. Ну вось. Хадзем. Цяпер толькі біцца – і ў бойцы загінуць. I забыць.

Пасіёраі Зулісяўздымаюцца на ногі.

Пасіёра. А мне... Мне што рабіць? Божа-божа, як не пашанцавала.

Вольха. Ты зараз не воін. Сваё зрабіў. А астатняе пакінь нам. I вось што... вазьмі яе з сабою.

Пасіёра. Гэтую язву?

Зуліся. Сцяпанка! Сцяпанка! Набі мяне.

Пасіёра. За што?

Зуліся (вядзе яго). За ўсё. Але чаму, чаму ты так доўга не бачыў?

Ропат. Ну вось. Ім жыці. А мы?..

У змроку, які вельмі-вельмі павольна святлее, хаўтурныя ўдары званоў. I пад гэтыя рэдкія стогны Голасчытае хроніку.

Голас. Так, сказала сваё слова Справядлівасць. I хай пасля, насупер ляманту ісціны і чалавецтва, Кунцэвіч быў названы блажэнным (beatus), а потым і святым (sanktus), народ і гісторыя пакаралі ўсіх ісцінай. I пасля гэтага ўжо нічога не маглі змяніць ні іконы, ні дым міры, ні славаслоўі велічы і мудрасці, ні люты, ваўчыны, бязлітасны, крыважэрны, няшчадны, дзікі пякельны разгром Віцебска, ні злавесны і крывавы лёс сыноў горада. Чалавек быў забіты. Таму, што ён не думаў, ці можна плаціць за парадак бессаромным уціскам і расправай з іншаверцамі. А калі падумаў – было позна. I ён заплаціў за гэта цаной свайго “я”, сваім жыццём.