Розин Ярандай - Йĕрсем çухалмаççĕ

Аслисем, атте-аннесем, ырӑ-тату пӗрӑнатчӗҫ пирӗн. Пулӑшса, килӗштерсе, ялан пӗр сӑмах тытса.

— Кур-ха, мӗнешкел савӑнӑҫ! — урапа ҫинчен ялт сиксе анчӗ Инна, сада кӗрсен. Унтан чеен кӑна мана пӗрнипе юнарӗ. ― Урлӑ пурӑнма юрамасть пирӗн, Юра. Эпир лартнӑ улмуҫҫи ҫӗнӗ хунав кӑларнӑ.

Эпӗ те Инна хыҫҫӑн ӑнтӑлтӑм.

— Ой, епле тӗреклӗ хунав! — савӑнтӑм эпӗ те.

— Санӑн та кӑвак хуппи уҫӑлчӗ ав. Асту, ан хупӑнтар ӑна, кӑвак хуппине… — йӑл кулса илчӗ Инна.

Ҫапла ачалӑхри самантсене аса илсе пырса сисмерӗм те — прокуратурӑна ҫитрӗм. Коридорта, ман пӗлӗм умӗнче, Якур пичче ларать. Лутра Пакӑш ҫынни. Пирӗнтен инҫе мар, ҫырма урлӑ, пурӑнатчӗ. Таҫта та тӑрӑшса пӑхрӗ вӑл хӑй ӗмӗрӗнче — ниҫта та ӑнӑҫтараймарӗ. Ултӑ ҫул каялла, сутуҫран кӑларса ярсан, хулана килсе хуралҫа вырнаҫнӑччӗ.

— Ара, Юра мар-и ку? — яштах сиксе тӑчӗ ҫакскер. ― Сана та прокуратурӑна чӗнтерчӗҫ-им?

— Никам та чӗнтермен мана. Хам килтӗм.

— Пӗр-пӗр инкек сиксе тухрӗ пуль-ха. Е тем урӑх-хи… — куҫӗсене хӗссе пуплерӗ Якур пичче.

— Нимле инкек те сиксе тухман. Эпӗ кунта ӗҫлетӗм Якур пичче, ― терӗм те алӑка уҫса хутӑм. ― Кӗрӗр.

— Вӑт тӗнче! — пӗҫҫине шарт ҫапрӗ вӑл. ― Следователь, эппин, эс халь?

— Ҫапла, следователь. Прокуратура следователӗ.

— Вуларӑм-ха, алӑк ҫине ав «Назаров Юрий Иванович следователь» тесе ҫырса хунӑ. Паллӑ хушамат. Пӗлнӗ хушамат. Хӑш ял ҫынни-ши тесе шухӑшласа лартӑм. Чим-ха, ― ҫӗлӗкне пукан ҫине хывса хучӗ вӑл. ― Апла эс юрлама пӑрахрӑн-им?

Ҫапла, Якур пичче кӑна мар, пӗтӗм ял эп юрӑҫ пуласса кӗтетчӗ. Ара, пилӗк ҫултах купӑс каласа юрлаттӑм та. ӗсерехпе те, ― ӗҫре-и унта е каннӑ вӑхӑтра, ― яланах юрӑ шӑрантараттӑм. Кашни концертах хутшӑнаттӑм. Тури Ҫӗрпӗкассине те, Акташа та, Ҫӗнтӗкҫырмине те пайтах юрӑпа ҫӗренӗ.

Сцена ҫине тухаттӑм та купӑса тӑсса яраттӑм. Зал шӑпӑрт пулатчӗ. Чун-чӗрем ҫичӗ пӗлӗт тӑрринче ярӑнатчӗ. Юрӑ илемӗпе киленсе, хӑвачӗпе рехетленсе, янравлӑхӗпе хавхаланса, ӑҫта тӑнине те манса каяттӑм, хам ҫав тери ырӑ, ҫав тери хаваслӑ туяттӑм. Юрӑ вӗҫленсен, пуҫ таяттӑм та чаршав хыҫне чӑматтӑм. Куракансем алӑ ҫупатчӗҫ. Шавлӑн, чылайччен…

Юрӑ вӑл — чӑн-чӑн ҫунат. Хуйха-суйха сирет, чун-чӗрене ҫӗклет, ӗмӗт-шухӑша ҫунатлантарать. Чӑнласах юрӑҫӑ пуласшӑнччӗ эпӗ. Анчах ӗмӗтленни пур чухне те ҫитсе пымасть ҫав пурнӑҫра. Ман тӗллӗн те инкек сиксе тухрӗ. Пысӑк инкек.

…Кикенлӗхре капан хываттӑмӑр. Кӑнтӑр апатне ларнӑччӗ ӗнтӗ. Улӑх тӑрӑх хыпӑнса кӑшкӑрни илтӗнчӗ кайрӗ.

— Пушар!.. Пушар!..

Пурте тӑвайккинелле чупрӑмӑр. Пирӗн киле вут хыпса илнӗ. Майсӑр ҫулӑм явӑнать, тӗтӗм йӑсӑрланать.

Ҫӑвара пӑкӑларӗҫ тейӗн — сывлӑш пӗлӗнсе ларчӗ. Алӑсем лӑстӑр усӑнчӗҫ. Урара пӗр вӑй та ҫук.

Пирӗн тӑпӑл-тӑпӑл кил-ҫуртран куҫ умӗнчех кӑмрӑк кӑна тӑрса юлчӗ.

— Ах, пӗтрӗмӗр! Пӗтмеллипех пӗтрӗмӗр! Тӗшӗрӗлсе аннӑ атте ҫапла кӑшкӑрни паян кун та хӑрушшӑн илтӗнсе тӑрать ман хӑлхара.

— Пӗр ӗкнӗ йывӑҫа каялла тӑратса лартма ҫук. Пысӑк инкек пулсан та, ҫав териех хыпса ҫунма кирлӗ мар, Иван пичче, ― терӗ совхоз директорӗ, аттепе юнашар ларса. ― Пулӑшатпӑр. Ҫурт-йӗр ҫавӑрма кирпӗч паратпӑр. Цемент та, чус хӑма та…

Вут-ҫулӑм кунашкал алхаснине Лутра Пакӑшра никам та астумасть. Шалт тӗлӗнчӗ ялйыш.

— Вут тӗртнӗ-тӗр? — теҫҫӗ урӑх сӑлтав курмасӑр.

— Паллах, вут тӗртнӗ. Килте паян пӗри те пулман вӗсен — улӑхраччӗ ҫемйипех.

— Ах, унашкал путсӗрсене-е!

Пушара сӗнтерсен те, ялйыш чылайччен саланмарӗ. Милици ҫыннисем те тимлесех тӗпчерӗҫ. Кам вут тӗртнӗ? Мӗншӗн? Пурпӗрех уҫҫи-хуппи тупӑнмарӗ.

Килйыш ҫине татӑлса аннӑ ҫак хӑринкек ман ҫамрӑклӑх ӗмӗтне те татрӗ.

— Вӗренме каяймастӑн пуль, ывӑлӑм, ― йывӑррӑн калаҫрӗ атте. ― Хӑвах куратӑн, пӗрт-ҫурт ҫаврмалла.

Юрӑҫа вӗренме каяймарӑм вара, тракторпа ӗҫлеме пуҫларӑм. Ҫав ҫулах пӗрт купаласа лартрӑмӑр. Паллах, совхознумай пулӑшрӗ, тӑван-пӗтен те тимлерӗ. Кӗркунне эпӗ салтак пулса тӑтӑм. Юрӑҫа тухас ӗмӗт ҫарта тепӗр хут амаланса кайрӗ. Ҫарта та тӑтӑшах концертсене хутшӑнаттӑм. Емӗтӗме пӗлнӗ пекех, командирсем те консерваторие вӗренме кӗме сӗнчӗҫ.

Служба пӗтесси виҫӗ уйӑх юлсан, консерваторирен хут ҫитрӗ — экзамен тытма каймалла. Чаҫрен мана тав туса, Хисеп грамоти парса, ӑнӑҫу сунса, питех те хисеплӗн ӑсатрӗҫ.

Купене эпӗ Ҫӗпӗр вырӑсӗпе, вӑрҫӑ инваличӗпе, пӗрле лекрӗм. Сӑмахлама юратакан ҫын пулчӗ вӑл. Вырнаҫнӑ-вырнаҫман мӗн ҫӑмӑлпа ҫӗренине ыйтса пӗлчӗ.

— Юрӑҫӑ, паллах, лайӑх професси. Анчах эпӗ, санашкал ҫамрӑк та вӑйпитти пулсан, юрӑҫа мар, следователе вӗренӗттӗм ирсӗр ӗҫ тӑвакансемпе кӗрешме. Эх, еплерех шӗкӗлчемелле ҫав йӑх-яха! — тарӑхса, чӑмӑрӗпе сулкалашсах калаҫрӗ вӑрҫӑ инваличӗ.