Boris Akunin - Skrzynia na złoto

No nie, to po prostu coś niesłychanego! Urzędnik państwowy, przedstawiciel instytucji powołanej do zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom brytyjskim, doradza Bogu ducha winnemu człowiekowi, żeby schował się do mysiej dziury i postawił krzyżyk na własnym życiu i karierze zawodowej.

– Nie jestem archeologiem, tylko historykiem – odparł dobitnie Fandorin. – W Himalajach nie mam nic do roboty. A stąd nie wyjadę dopóty, dopóki nie odzyskam swojej własności!

Nie czuł już strachu. Jego miejsce zajęła złość: na głupi figiel, którego spłatał mu los, na radcę, co nieproszony udzielał mu pouczeń, byleby tylko czym prędzej uwolnić się od przykrego obowiązku, na ten nikczemny, odrażający, dziwaczny kraj, gdzie nie obowiązują zasady logiki i zdrowego rozsądku. Co za diabli przynieśli tutaj Corneliusa von Dorna! Nie mógł siedzieć spokojnie w swojej Szwabii?

Wystarczyło jednak, że Nicholas w duchu wypowiedział te buntownicze słowa pod adresem przodka, by zaraz, zawstydzony, opuścił głowę. Miał wrażenie, jakby całych osiem pokoleń rosyjskich Fandorinów – z samym Corneliusem na czele – spoglądało surowo na niego, swego nieudanego potomka, i z pogardą kiwało głowami. Jedni mieli wąsy, inni brody, jeszcze inni pięknie ufryzowane faworyty, a wszyscy zdawali się mówić: „Wstydź się, Nicholasie Fandorin. Nie waż się tak myśleć o swojej ojczyźnie. Nie ma nic haniebniejszego niż zdrada i małoduszność”.

Radca poruszył mięsistymi wargami – już miał się odezwać, gdy magister uprzedził go w bardzo nieuprzejmy sposób.

– Wiem z góry wszystko, co pan mi powie. Że tu nie Wielka Brytania ani Europa. Że milicja nie ma zamiaru mnie bronić przed tym okularnikiem w kraciastej koszuli i szukać mojego nesesera, bo nikomu na tym nie zależy. Że tutaj jest dżungla. Że Rosjanie to niecywilizowany naród, który nigdy nie słyszał o prawach jednostki, godności ludzkiej i porządku publicznym. Że wszystko jest tu przeżarte korupcją. Święta racja! Nie przeczę! Istotnie tak to wygląda! – Był do tego stopnia wzburzony, że trzasnął pięścią w gruby podłokietnik skórzanego fotela. – Ale ten stan rzeczy właśnie zamierzam wykorzystać. Milicja nie będzie szukała skradzionej własności, bo nie ma motywacji? W porządku, ja im jej dostarczę! Wyznaczę nagrodę za zwrócenie dokumentu i notebooka. Dziesięć, nie, dwadzieścia tysięcy funtów. Pięćdziesiąt! Jeżeli będzie trzeba – sto! Zastawię mieszkanie, wezmę pożyczkę w banku, ale odzyskam naszą rodzinną relikwię! Jak pan myśli, mister Pumpkin, czy szefowi tutejszej policji kryminalnej przybędzie wigoru, jeśli wyznaczę nagrodę w wysokości stu tysięcy funtów?

Radca chyba także zaczynał mieć dość tej rozmowy. Ściągnął krzaczaste brwi, nieprzyjemnie przymrużył oczy i powiedział:

– Po pierwsze. Wcale nie uważam, że Rosjanie to niecywilizowany naród. Są tacy, jakimi ich stworzyły warunki, w których się wychowali i egzystują. Panuje tu inny klimat moralny, sir Nicholas, o wiele prymitywniejszy i mniej wysublimowany niż u nas. W Wielkiej Brytanii nieporównanie łatwiej wyrosnąć na człowieka uczciwego, tolerancyjnego i przestrzegającego zasad praworządności oraz poprawności politycznej. Czy to taka wielka sztuka być przyzwoitym człowiekiem, jeśli od dzieciństwa ma się zagwarantowanego hamburgera, dach nad głową i obronę praw jednostki? Natomiast stać się człowiekiem cywilizowanym w Rosji jest znacznie trudniej – trzeba do tego dojść samodzielnie, wypracować sobie określone wartości; nikt nie otrzymuje ich tu w spadku, nie dziedziczy, tak jak pan czy ja. W ciągu stu czy stu pięćdziesięciu lat życia na przyzwoitym poziomie naszą brytyjską skórę pokryła warstwa kulturowa, która szczelnie osłoniła pierwotną, zwierzęcą sierść. Ale niech się pan nie da zwieść trwałości europejskiej cywilizacji. Jeśli ta warstwa kulturowa, o której mówiłem, dostanie się jakiemuś społeczeństwu bez wysiłku, jedynie dzięki odpowiedniemu położeniu geograficznemu, utrzymuje się dopóty, dopóki nie powieje silny wiatr. Niech mi pan wierzy, różne rzeczy już w życiu widziałem. W sytuacji prawdziwego zagrożenia tak zwany człowiek cywilizowany błyskawicznie wraca do swej pierwotnej kondycji – zamienia się w istotę, która – aby przeżyć – kąsa i drapie pazurami nie gorzej niż każdy Rosjanin.

Widać było, że magister nadepnął Lawrence’owi Pumpkinowi na bolesny odcisk. Radca spąsowiał, sapał, z ust pryskały mu kropelki śliny. Takie zaangażowanie wywoływało mimowolny respekt. W dodatku Fandorin przypomniał sobie, co pisała prasa na temat katastrofy promu „Christiania”: o wyrywaniu sobie kamizelek ratunkowych, o tym, jak poprawni politycznie Brytyjczycy, Szwedzi i Duńczycy spychali z tratw słabszych od siebie.

Ale sytuacja ekstremalna to przypadek szczególny, chciał zaprotestować magister. Człowiek nie może ręczyć za to, jak się zachowa w obliczu śmiertelnego zagrożenia. Dochodzą wówczas do głosu instynkty, nawyki cywilizacyjne natomiast przejawiają się w rutynowym, powszednim funkcjonowaniu społeczeństwa. Czy można uznać Rosjan za naród cywilizowany, jeśli dzień w dzień puszczają w ruch zęby i pazury, i to z byle powodu, albo i w ogóle bez żadnej przyczyny?

Argument był ważki, ale radca, jak się okazuje, nie powiedział jeszcze wszystkiego.

– Po drugie. Pański pomysł z nagrodą nie jest taki zły, jeśli ten papierek rzeczywiście przedstawia dla pana taką wartość. Na Pietrowce, pod numerem 38, mieści się miejski wydział kryminalny, a jego szefem jest pułkownik Niechwatajło. Mógłbym pana nawet z nim skontaktować. – Z jego tonu można było jednak wnioskować, że bynajmniej nie zamierza zrealizować tej supozycji w praktyce. – Pod jednym warunkiem: gdyby na pana nie polowano. Proszę posłuchać, panie Fandorin, nie pora teraz na arystokratyczne sentymenty. Kawałek papieru, nawet jeśli ma trzysta lat, to w końcu tylko kawałek papieru. Powołuje się pan na potomków, którzy panu nie wybaczą! Jeżeli zostanie pan w Moskwie, nie będzie pan miał żadnych potomków – nie zdąży ich pan spłodzić. Pański wspaniały ród wygaśnie na panu i żaden Fandorin już nigdy nie poszczyci się rodzinnymi relikwiami. Niech pan stąd wieje, młody człowieku, spływa, daje nogę (dyplomata uzupełniał katalog czasowników wciąż nowymi, wyrazistymi synonimami, co wyraźnie zirytowało magistra). Im prędzej pan to zrobi, tym lepiej.

– Nie – oświadczył zdecydowanie Nicholas i poczuł dumę z własnej niewzruszonej stanowczości. Poczet Fandorinów, do którego dołączyli jeszcze niezliczeni von Dornowie, podtrzymał go na duchu: „Tak trzymać, chłopcze. Przede wszystkim honor, reszta potem”.

– Wobec tego zrobimy tak. – Mister Pumpkin przeszedł na ton oficjalny. – Jest pan poddanym brytyjskim, którego bezpieczeństwo w sposób oczywisty zostało zagrożone. Zgodnie z zaleceniami, w takim wypadku mam prawo nawet wbrew pańskiej woli podjąć działania, które je panu zapewnią. Zwłaszcza że nie posiada pan dokumentów i należy jeszcze potwierdzić pańską tożsamość. Zatrzymuję pana do jutra na terenie ambasady, a rano odleci pan do Londynu. Może pan potem w odpowiedniej instancji ministerstwa złożyć skargę na urzędnika państwowego za przekroczenie uprawnień.

Było jasną sprawą, że ów surowy dżentelmen nie rzuca słów na wiatr. Za chwilę naciśnie dzwonek pod biurkiem, wezwie ochronę – i koniec, żegnaj, Moskwo, a zarazem, co gorsza, testamencie von Dorna.

Fandorin westchnął, potarł czoło i rozłożywszy ręce, rzekł ze skruchą:

– Proszę wybaczyć moją histeryczną reakcję. To nerwy – zbyt wiele przykrych rzeczy dzisiaj się na mnie zwaliło. Oczywiście, sir, ma pan całkowitą rację. Zostać w Moskwie byłoby nieodpowiedzialną głupotą. Sprawy związane z wyznaczeniem nagrody za zwrot dokumentu mogę przecież załatwić z Londynu. Mam nadzieję, że skontaktuje mnie pan z właściwymi ludźmi?