Korczak Janusz - Król Maciuś Pierwszy

chłopcy krzyczeli na cały głos: „Dodatek nadzwyczajny” – w I połowie XX w. nie istniała jeszcze telewizja ani Internet, wiadomości przekazywane były przez gazety, które sprzedawali na ulicach chłopcy, zwani gazeciarzami. Gazeciarze zachęcali kupujących, wykrzykując głośno tytuły najciekawszych artykułów. Jeżeli po wyjściu gazety z drukarni wydarzyło się coś ważnego, redakcja gazety w pośpiechu przygotowywała dodatkowe wydanie, nazywane dodatkiem nadzwyczajnym, z opisami tych wydarzeń. [przypis edytorski]

parowóz – lokomotywa napędzana silnikiem parowym. W piecu wewnątrz takiej lokomotywy palił się węgiel, podgrzewał wielki kocioł wody, a woda pod postacią pary wylatywała na zewnątrz, poruszając koła lokomotywy. Takie lokomotywy woziły wagony kolejowe przez cały wiek XIX, były też wtedy uważane za symbol postępu i nowoczesności. W XX w. stopniowo zastąpiły je lokomotywy elektryczne i spalinowe. Ostatnia w Europie linia kolejowa obsługiwana przez lokomotywy parowe działała do 2014 r. w Polsce, łączyła miasta Leszno i Wolsztyn, w którym też odbywają się co roku Parady Parowozów. [przypis edytorski]

ciężyć – dziś: ciążyć. [przypis edytorski]

taką jest moja prośba – dziś popr. forma: taka jest moja prośba. [przypis edytorski]

pan chcesz – dziś popr. forma grzecznościowa: pan chce. [przypis edytorski]

Jestem prawnukiem Juliana Zwycięzcy – Maciuś był prawnukiem Pawła Zwycięzcy i wnukiem Juliusza Cnotliwego. Być może Maciusiowi pomyliły się imiona przodków w chwili napięcia. [przypis edytorski]

posłowie państw – dziś raczej: ambasadorowie. [przypis edytorski]

tytuń (daw.) – dziś popr.: tytoń. [przypis edytorski]

prowizja – tu: zaopatrzenie, jedzenie przydzielane żołnierzom. [przypis edytorski]

na sprobunek (daw.) – na spróbowanie. [przypis edytorski]

doktór – dziś popr.: doktor. [przypis edytorski]

zostawiem (daw. gw.) – dziś popr.: zostawimy. [przypis edytorski]

aeroplan (daw.) – samolot. [przypis edytorski]

oboje – tu popr. forma M. l.mos.: obaj (jako że mowa o dwóch chłopcach). [przypis edytorski]

krewa (daw. pot.) – nieszczęście, klęska, niepowodzenie. [przypis edytorski]

karabina – dziś popr. forma D. lp: karabinu. [przypis edytorski]

zwrotniczowa – żona zwrotniczego, pracownika kolei obsługującego zwrotnicę, która pozwala kierować pociągi na właściwy tor w miejscu, gdzie droga się rozwidla. [przypis edytorski]

ubrać mundur (reg.) – założyć mundur, ubrać się w mundur. [przypis edytorski]

wytłomaczyć – dziś popr.: wytłumaczyć. [przypis edytorski]

doktór – dziś popr.: doktor. [przypis edytorski]

obstalunek (daw.) – zamówienie. [przypis edytorski]

reparacja (daw.) – reperacja, naprawa. [przypis edytorski]

pan obraziłeś – dziś popr. forma grzecznościowa: pan obraził. [przypis edytorski]

telefonistka – dawniej centrale telefoniczne obsługiwały żywe osoby: po podniesieniu słuchawki trzeba było poprosić telefonistkę w centrali o połączenie z odpowiednim numerem. [przypis edytorski]

błękitna krew – nawiązanie do poetyckiego przekonania, że osoby z rodzin arystokratycznych (królowie, książęta, hrabiowie itp.) mają krew błękitną, a nie czerwoną jak zwykli ludzie. [przypis edytorski]

corpus delicti (łac.) – dowód zbrodni. [przypis edytorski]

walić (daw. pot.) – jechać a. iść. [przypis edytorski]

aeroplan (daw.) – samolot. [przypis edytorski]

wiorsta – daw. jednostka odległości, ok. 1 km. [przypis edytorski]

starszy – tu: ważniejszy, wyżej w hierarchii; król jest starszy od pułkownika – pułkownik musi słuchać rozkazów króla; rozkaz króla jest ważniejszy niż rozkaz pułkownika. [przypis edytorski]

patrzał – dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz.: patrzył. [przypis edytorski]

parów – wąwóz, dolinka o stromych zboczach. [przypis edytorski]

patrzeli – dziś popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: patrzyli. [przypis edytorski]

doktór – dziś popr.: doktor. [przypis edytorski]

tłomaczyć – dziś popr.: tłumaczyć. [przypis edytorski]

aeroplan (daw.) – samolot. [przypis edytorski]

patrony (daw.) – naboje. [przypis edytorski]

dużo razy – poprawniej: wiele razy. [przypis edytorski]

śnieg upadł – dziś popr.: śnieg spadł. [przypis edytorski]

jenerał – dziś popr.: generał. [przypis edytorski]

tłomaczyć – dziś popr.: tłumaczyć. [przypis edytorski]

jenerał – dziś popr.: generał. [przypis edytorski]

zrobiłeś pan źle – dziś popr. forma grzecznościowa: zrobił pan źle. [przypis edytorski]

aeroplan (daw.) – samolot. [przypis edytorski]

pisało – popr.: było napisane. [przypis edytorski]

urządzić kocią muzykę – hałasować złośliwie, aby komuś sprawić przykrość. [przypis edytorski]

kiedyśmy (…) polecieli – dziś: kiedy polecieliśmy. [przypis edytorski]