Stefan Żeromski - Przedwiośnie

Ale gdy młody entuzjasta wracał do dziury pod schodami, czuł, że nie da rady. Ten ojciec, przychodzień mało znany, to nie było jestestwo bierne i czujące jedynie, jak matka. To był przeciwnik czynny. To był rycerz. Z jego ran, których na ciele miał pełno, sączyła się nie tylko krew, lecz jakoweś światło uderzające w oczy. On nie tylko wierzył w coś innego, lecz śmiał inaczej świat kształtować. To, co mówił, było mgliste, wymyślone z rozbitej głowy, nawet śmieszne, ale z tym trzeba było potykać się, zaiste, na szpady. Czyż ten ojciec był burżujem, stronnikiem bogaczów i pochlebców bogaczów? — Nie. Czy był stronnikiem starego porządku rzeczy? — Nie. Jakże tedy — dlaczego nie chciał współpracować w sprawie przewrotu? Znał przecie tę potęgę, która wyzwalała robotników świata z pęt ucisku przemysłowców i zdzierców. Bywał na wszelakich wiecach w Moskwie i słuchał najciekawszych referentów. Nie tylko tyle; w drodze swej do Baku przewędrował całą Rosję, przewiercił ją jak ów małż niepozorny, skałotocz–palczak [160] skałotocz–palczak — porównanie to nasunęła Żeromskiemu prawdopodobnie nowela A. Sygietyńskiego pod tym tytułem (1895).

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

Konrad Czarnecki — artysta malarz i dyplomata, jako attache poselstwa polskiego w Sztokholmie w latach 1919–1924 był gorliwym rzecznikiem kandydatury Żeromskiego do Nagrody Nobla (którą, jak wiadomo, otrzymał ostatecznie Wł. St. Reymont).

Baku — miasto i port w południowej części Półwyspu Apszerońskiego na zachodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego; w okresie przedrewolucyjnym — miasto gubernialne, wielki ośrodek przemysłowy i handlowy, o wielonarodowej ludności, głównie azerbejdżańskiej, ormiańskiej i rosyjskiej. Około roku 1901 wydobycie nafty w Baku osiągnęło 11,4 mil. t., co stanowiło ok. 50% produkcji światowej. Przemysł naftowy Baku skoncentrowany był w rękach kilku wielkich przedsiębiorstw, przeważnie należących do obcego kapitału i zjednoczonych w syndykacie kierowanym przez Rotschilda. Kapitaliści prowadzili tu gospodarkę rabunkową, wobec robotników stosowali posunięty do ostatecznych granic wyzysk. Baku było ważnym ośrodkiem ruchu rewolucyjnego w Rosji, posiadało silną organizację bolszewicką.

Symbirsk — dzisiejszy Uljanowsk nad Wołgą.

Tuła — miasto w Rosji środkowej, nad rzeką Upą.

Zych — malowniczo położona miejscowość w okolicach Baku, dawniej ulubiony cel zamiejskich wycieczek; obecnie osada przemysłowa.

Sekuła i Rakowiec — osady podmiejskie koło Siedlec.

Muchawka — rzeczka przepływająca pod Siedlcami.

Iganie — wieś pod Siedlcami; w czasie powstania listopadowego gen. Prądzyński stoczył tu bitwę z korpusem gen. Rosena.

Stoczek — miasteczko w powiecie łukowskim, pamiętne zwycięską bitwą gen. Dwernickiego (14.II.1831).

Mordy — miasteczko w powiecie siedleckim.

polonia rosyjska — tj. emigracja polska w Rosji.

jamszczyk (ros.) — woźnica.

mostowaja (ros.) — bruk, jezdnia (po rosyjsku briuki znacz: spodnie; stąd nieporozumienie, o którym mowa w tekście).

kuczer (z niem.) — woźnica.

płoche (zam. ros. płochije ) — złe.

Da czto wy, barynia... (ros.) — A cóż pani, do licha, przyczepiła się do moich spodni! Złe spodnie, i złe spodnie! Widzisz babę! Złe spodnie, no to złe, a co to ciebie, babo, obchodzi?

Ach, kakaja u was krasnaja róża! — pani Barykowa chciała powiedzieć: Ach, kakaja u was krasiwaja roza (Ach, jaką pani ma piękną różę); to, co powiedziała, znaczy: Ach, jaką ma pani czerwoną gębę.

Papieńka! ... (ros.) — Tatusiu! Tatusiu! Tu mnie obrażają!

tantiema — tu: udział w zyskach przedsiębiorstwa, wypłacany jako dodatek do pensji wyższym urzędnikom.

wykonywuje — dziś popr.: wykonuje.

arywista — człowiek, który świeżo doszedł do stanowiska lub pieniędzy.

precjoza — kosztowności.

wyprawa generała Józefa Dwernickiego — (10 IV 1831) korpus Dwernickiego, liczący około 4700 ludzi, przeszedłszy Bug ruszył na Wołyń, by rozniecić tam powstanie. Odniósł zwycięstwo pod Boremlem, nie uzyskał jednak poparcia szlachty wołyńskiej, więc ciągle atakowany przez przeważające siły gen. Rüdigera, usiłował przedrzeć się na Podole; oskrzydlony przez wojska nieprzyjacielskie pod Lulińcami (koło Zbaraża) przeszedł na teren Galicji 12 IV, gdzie wojsko rozbrojono, a Dwernickiego internowano.

raptularzyk — notatnik.

przemysły (z ros. promysły ) — kopalnie.

okresie czasu — błąd logiczny; jedynie czas odmierzamy okresami, należy więc pisać: „w tym czasie” albo „w tym okresie”.

eskapada — wybryk, swawola, awanturnicza wyprawa.

wagusach — wagarach.

drałować — uciekać.

gwebryjskie świątynie — gwebrowie (z pers. ghebr’ : niewierny); nazwa nadawana przez mahometan wyznawcom Zoroastra.

arkan (tatarskie: argan ) — sznur (używany do ujarzmiania dzikich koni).

czarne miasto — przemysłowa część Baku.

kiczki — rodzaj gry (podbijanie jednej pałeczki drugą).

fortalicja — ogólna nazwa budowli pełniącej funkcje i posiadającej cechy obronne.

wierszy Puszkina i innych pornografów — niefortunny ten zwrot wywołał protest M. Arcybaszewa, konserwatywnego pisarza rosyjskiego, który przebywał wówczas na emigracji w Polsce. Odpowiadając mu, Żeromski pisał: „...dla mego bohatera, w tym specjalnie okresie jego życia — Puszkin był autorem przede wszystkim rzeczy kpiarskich i „nieprzyzwoitych”, które Baryka wraz z kolegami w skałach i dziurach przechowywał, nie dla ich piękności poetyckich, lecz dla ich walorów pornograficznych. Jako autora tych właśnie wierszy bohater mój cenił wysoko Puszkina oraz innych bardzo nędznych pornografów, autorów scen czy wierszy. Lecz to nie dla mnie, lecz dla mego bohatera, i to w tym tylko okresie jego życia, Puszkin był „pornografem”. ( W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym , „Echo Warszawskie” 1925, nr 52. Jeszcze o swawolnych wierszach Puszkina , tamże, nr 63).