Henryk Sienkiewicz - Ogniem i mieczem

Synopa – miasto w pln. Turcji nad Morzem Czarnym.

Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) – miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.

holubil (z ukr.) – piescic, pielegnowac.

molojec (ukr.) – mlody, dzielny mezczyzna, zuch; Kozak.

I hroszi malo nam daw ataman, bo sam ne maw (z ukr.) – i pieniedzy malo nam dal ataman, bo sam nie mial.

chody (ukr.) – chodz.

Laszka biloruczka (z ukr., pogard.) – Polka z bialymi rekami, arystokratka.

Raszkow – miasteczko nad Dniestrem, dzis na terenie pln. Moldawii.

kontempt (z lac.) – pogarda, lekcewazenie.

sklep niebieski (daw.) – sklepienie nieba, firmament.

zali (starop.) – czy.

kulbaka – wysokie siodlo.

towarzyszow – dzis popr. forma D. lm: towarzyszy.

szczo ty (ukr.) – co ty?

Waladynka – rzeczka, dzis na terenie Moldawii.

Perejaslaw (dzis ukr.: Perejaslaw-Chmelnyckij) – miasto na srodkowej Ukrainie, ok. 80 km na pld. wschod Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.

Zbaraz – miasto w zach. czesci Ukrainy, ok. 20 km na pln. wschod od Tarnopola.

deliberowac (z lac.) – rozmyslac, rozwazac.

sila (starop.) – bardzo.

Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) – krol Polski w latach 1648–1668, syn krola Zygmunta III Wazy (1566–1632).

spostponowac (daw.) – obrazic, zlekcewazyc.

podwika (starop.) – kobieta.

biesaga (daw.) – sakwa, juki.

Jampol (w obwodzie winnickim) – miasto w pld.-zach. czesci Ukrainy, polozone w jarze na lewym brzegu Dniestru (dzis przy granicy z Moldawia), w XVII w. lokalny osrodek handlowy.

sub Jove (lac.) – pod Jowiszem, tj. pod gwiazdami.

abominacja (z lac.) – wstret, odraza.

mars – ponury, grozny wyraz twarzy.

zali (starop.) – czy.

jagody (daw.) – policzki.

imparitatem zadac (z lac.) – uznac za niegodnego.

rarytet (z lac.) – rzadkosc.

Bar – miasto i twierdza w srodkowo-zach. czesci Ukrainy, polozone nad rzeka Row, ok. 100 km na pln. wschod od Kamienca Podolskiego, 60 km na zachod od Winnicy.

Kamieniec Podolski – miasto i zamek w pld.-zach. czesci Ukrainy, ok. 140 km na poludnie od Tarnopola i Zbaraza; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierala sie oblezeniom tureckim i kozackim az do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostal w Kamiencu muzulmanski minaret przy katedrze sw. Piotra i Pawla.

czambul (z tur. czapul: zagon) – oddzial tatarski, dokonujacy najazdow w glebi terytorium przeciwnika, w celu odwrocenia jego uwagi od dzialan sil glownych.

chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.

u did’ka (z ukr.) – u diabla.

Mohylow (dzis ukr.: Mohyliw-Podilskij) – miasto nad Dniestrem, ok. 90 km na pld. wschod od Kamienca Podolskiego.

z Tatary – dzis popr. forma N. lm: z Tatarami.

Tatary – dzis popr. forma M. lm: Tatarzy.

Lubnie – miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.

Dzikie Pola – stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.

Kahamlik – rzeka na srodkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.

ninie (daw.) – teraz.

bat’ko (ukr.) – ojciec.

spisa – rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.

kosz – oboz.

chutornicy – mieszkancy chutorow, pojedynczych gospodarstw, oddalonych od wsi, przysiolkow.

molodycia (daw. ukr.) – dziewczyna.

molojec (ukr.) – mlody, dzielny mezczyzna, zuch; Kozak.

Bar – miasto i twierdza w srodkowo-zach. czesci Ukrainy, polozone nad rzeka Row, ok. 100 km na pln. wschod od Kamienca Podolskiego, 60 km na zachod od Winnicy.

Ploskirow (dzis: Chmielnicki) – miasto w zach. czesci Ukrainy, polozone nad rzeka Boh, w polowie drogi miedzy Tarnopolem a Winnica, ok. 25 km na polnoc od Jarmoliniec.

Tarnopol – miasto w zach. czesci Ukrainy, ok. 110 km na wschod od Lwowa.

spyza (daw.) – jedzenie, pokarm.

z Tatary – dzis popr. forma N. lm: z Tatarami.

locum (lac.) – miejsce.

Ploskirow (dzis: Chmielnicki) – miasto w zach. czesci Ukrainy, polozone nad rzeka Boh, w polowie drogi miedzy Tarnopolem a Winnica.

Pilawce – wies w centralnej czesci Ukrainy, ok. 30 km na pld. wschod od Konstantynowa; miejsce kleski wojsk polskich w starciu z Kozakami i Tatarami (1648).

kulbaka – wysokie siodlo.

delirium (lac.) – szalenstwo, majaczenie.

spectrum (lac.) – zjawisko, widziadlo.

Zolkiew (ukr. Zowkwa) – miasto w zach. czesci Ukrainy, polozone ok. 25 km na polnoc od Lwowa.

Laszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) – straznik wielki koronny, awanturnik, 236 razy skazany na banicje za najazdy na sasiadow, ulaskawiony za zaslugi wojenne.

odium (lac.) – nienawisc, niechec.

delator (z lac.) – oskarzyciel, donosiciel.

Ploskirow (dzis: Chmielnicki) – miasto w zach. czesci Ukrainy, polozone nad rzeka Boh, w polowie drogi miedzy Tarnopolem a Winnica, ok. 25 km na polnoc od Jarmoliniec.

czambul (z tur. czapul: zagon) – oddzial tatarski, dokonujacy najazdow w glebi terytorium przeciwnika, w celu odwrocenia jego uwagi od dzialan sil glownych.