Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

kapituła – rada sprawująca władzę w zakonie.

folgować (daw.) – traktować łagodniej.

chuć (daw.) – żądza.

Duch Światłości – być może Sienkiewicz czyni tu aluzję do imienia Lucyfera, pochodzącego od łac. lux ferrens , niosący światło.

wielki szpitalnik – urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur elbląski.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

warchoł – siejący zamieszanie hulaka a. przestępca.

przechodzić (daw.) – przekraczać.

Ziemowit IV – (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.

samosześć (daw.) – w sześciu ludzi.

Ziemowit IV – (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

rad (daw.) – zadowolony.

jeno (daw.) – tylko.

stropić się – wpaść w zakłopotanie, stracić pewność siebie.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

odjąć (daw.) – zabrać.

knecht (daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.

rozgłośny (daw.) – głośny, znany.

poczytać (daw.) – uznać.

zali (daw.) – czy.

karmia – dziś popr.: karma.

kasztel (daw.) – zameczek, niewielka twierdza.

piędź – dawna miara długości, ok. 18–22 cm.

wżdy (daw.) – przecież.

wiano (daw.) – posag.

tedy (daw.) – zatem.

onego (daw.) – tego.

przeto (daw.) – więc, zatem, toteż.

szranki – ogrodzenie placu na turnieju rycerskim.

rękojmia (daw.) – poręczenie, gwarancja.

szranki – drewniane ogrodzenie placu turniejowego a. miejsca pojedynku.

wprzód (daw.) – wcześniej, dawniej.

możny (daw.) – potężny.

mizerykordia – (od łac. misericordia czyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet do dobijania rannych.

odjąć się – tu: uratować się.

gonić na ostre – pojedynkować się konno na ostre, nie zaś stępione kopie a. włócznie.

Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.

ułomek (daw.) – słabeusz.

jakośwa (daw.) – jak żeśmy.

godnie (daw.) – porządnie, solidnie.

w wigilię (daw.) – w przeddzień.

włodyka – rycerz, zwł. biedny lub bez pełni praw stanowych.

chramać (daw.) – kuleć, przen. nie radzić sobie.

boisko – tu: plac boju.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

chycić – dziś popr.: chwycić.

zali (daw.) – czy.

tedy (daw.) – więc, zatem.

jeno (daw.) – tylko.

uradzać (daw.) – radzić, rozmawiać.

onej (daw.) – tej.

truchła (daw.) – trumna.

kasztel (daw.) – zameczek, niewielka twierdza.

zadżgali – dziś popr.: zadźgali.

wolej (daw.) – lepiej.

pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

wedle (daw.) – według.

nie był w możności (daw.) – nie miał władzy.

pierwej (daw.) – wcześniej.

kajać się – tu: wyrażać żal za grzechy.

Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

krużganek – zadaszenie z kolumnadą obiegające budynek bądź jego wewnętrzny dziedziniec.

czeladź (daw.) – służba.

wykusz – część budynku wystająca z fasady a zaczynająca się na pewnej wysokości nad ziemią.

potnieć – dziś: pocić się.

ozwać się (daw.) – odezwać się.