Paulus Diaconus - Historia romana

Cum ad imitationem excellentissimi comparis, qui nostra aetate solus paene principum sapientiae palmam tenet, ipsa quoque subtili ingenio et sagacissimo studio prudentium arcana rimeris, ita ut philosophorum aurata eloquia poetarumque gemmea tibi dicta in promptu sint, historiis etiam seu commentis tam diuinis inhaereas quam mundanis, ipse, qui elegantiae tuae studiis semper fautor extiti, legendam tibi Eutropii historiam tripudians optuli. Quam cum auido, ut tibi moris est, animo perlustrasses, hoc tibi in eius textu praeter immodicam etiam breuitatem displicuit, quia utpote uir gentilis in nullo diuinae historiae cultusque nostri fecerit mentionem; placuit itaque tuae excellentiae, ut eandem historiam paulo latius congruis in locis extenderem eique aliquid ex sacrae textu Scripturae, quo eius narrationis tempora euidentius clarerent, aptarem. At ego, qui semper tuis uenerandis imperiis parere desidero, utinam tam efficaciter imperata facturus quam libenter arripui. Ac primo paulo superius ab eiusdem textu historiae narrationem capiens eamque pro loci merito extendens, quaedam etiam temporibus eius congruentia ex diuina lege interserens, eandem sacratissimae historiae consonam reddidi. Et quia Eutropius usque ad Valentis tantummodo imperium narrationis suae in ea seriem deduxit, ego deinceps meo ex maiorum dictis stilo subsecutus sex in libellis superioribus, in quantum potui, haud dissimilibus usque ad Iustiniani Augusti tempora perueni, promittens, Deo praesule, si tamen aut uestrae sederit uoluntati aut mihi, uita comite, ad huiusmodi laborem maiorum dicta suffragium tulerint, ad nostram usque aetatem eandem historiam protelare.

Vale diuinis domina mater fulta praesidiis celso cum compare tribusque natis et utere felix.

1aPrimus in Italia, ut quibusdam placet, regnauit Ianus.

Deinde Saturnus Iouem filium e Grecia fugiens, in ciuitate, quae ex eius nomine Saturnia dicta est, cuius ruinae actenus cernuntur in finibus Tusciae haut procul ab Vrbe. Hic Saturnus quia in Italia latuit, ab eius latebra Latium appellata est. Ipse etenim adhuc rudes populos domos aedificare, terras incolere, plantare uineas docuit atque humanis moribus uiuere, cum antea semiferi glandium tantummodo alimentis uitam sustentarent et aut in speluncis aut frondibus uirgultisque contextis casulis habitarent. Ipse etiam eis nummos aereos primus instituit. Pro quibus meritis ab indocili et rustica multitudine deus appellatus est.

Post hunc Picus eius filius, de quo fabulose dicitur, quod a quadam famosissima maga Circe nomine ob contemptum eius amorem in auem sui nominis sit mutatus.

Post hunc eius filius Faunus, qui fuit pater Latini, cuius mater Carmentis Nicostrata creditur Latinas litteras repperisse; quibus regnantibus centum quinquaginta anni referuntur euoluti.

Regnante tamen Latino, qui Latinam linguam correxit et Latinos de suo nomine appellauit, Troia a Grecis capta est, cum apud Hebreos Labdon tertium sui principatus annum ageret et apud Assyrios Tautanes, apud Aegyptios Thous regnaret, expletis a mundi principio annis quattuor milibus decem et nouem, a diluuio annis mille dcclxxvii, a natiuitate Abraham et quadragesimo tertio anno Nini regis Assyriorum annis dcccxxxv, a natiuitate Moysi annis ccccx, ante Vrbem autem conditam annis cccciiii, ante primam quoque olympiadem annis ccccvi.

Capta igitur Troia, Aeneas Veneris et Anchisae filius ad Italiam uenit anno tertio post Troiae excidium. Cum Turno Dauni Tuscorum regis filio dimicans, eum interemit eiusque sponsam Lauiniam Latini regis filiam in coniugium accepit, de cuius etiam nomine Lauinium oppidum, quod construxerat, appellauit. Regnauit igitur Aeneas Latinis annis tribus.

Quo uita decedente regnum suscepit Ascanius, qui et Iulius, eiusdem Aeneae filius, quem apud Troiam ex Creusa coniuge genuerat et secum in Italiam ueniens adduxerat. Qui Ascanius, derelicto nouercae suae Lauiniae regno, Albam Longam condidit et Siluium Postumum fratrem suum, Aeneae ex Lauinia filium, summa pietate educauit. Deinde Ascanius Iulium filium procreauit, a quo familia Iuliorum exorta est. Paruulus quia necdum regendis ciuibus idoneus erat, Ascanius, cum xxxviii annis regnasset, Siluium Postumum fratrem suum regni reliquit heredem.

Siluius igitur Postumus regnauit annis xxviiii; qui Postumus ideo est appellatus, quia post mortem patris est editus, Siluius, quia ruri fuerat educatus; a quo omnes Albanorum reges Siluii uocati sunt.

Post quem regnauit Aeneas Siluius annis xxxi.

Deinde Latinus Siluius annis quinquaginta, quo etiam tempore apud Hebreos Dauid regnabat.

Post cuius obitum regnauit Alba Siluius annis xxxix.

Post hunc Aegyptus siue Atys eius filius annis xxiiii.

Deinde Capis Siluius, superioris regis filius, annis xxviii, qui Capuam in Campania condidit.

Item Carpentus Siluius, Capis filius, annis tredecim.

Post quem Tiberinus Carpenti filius annis nouem. Ab huius nomine Tiberinus fluuius dictus est, eo quod in eum decidens extinctus sit, qui prius Albula dicebatur.

Successit huic Agrippa Siluius regnans annis quadraginta, cuius temporibus Homerus fuisse in Grecia perhibetur.

Dehinc Aremus Siluius, Agrippae superioris filius, regnauit annis decem et nouem. Iste praesidium Albanorum inter montes, ubi nunc Roma est, posuit; qui ob impietatem fulmine ictus interiit.

Post hunc regnauit Auentinus Siluius annis triginta et septem, qui fuit Remuli superioris regis filius quique in eo monte, qui nunc pars Vrbis est, mortuus ac sepultus, aeternum loco uocabulum dedit.

Successor extitit Procas Siluius, eiusdem Auentini filius, qui regnauit annis xxiii; quo regnante Fidon Argiuus mensuras et pondera repperit, cum apud Hebreos Azarias in Iuda et Hieroboam in Israel regnarent.

Isti quoque Amulius succedens, eius iunior filius, regnauit annos quadraginta tres. Numitor Procae regis maior filius, a fratre Amulio regno pulsus, in agro suo uixit. Filia eius, adimendi partus gratia, uirgo Vestalis electa est; quae, cum septimo patrui anno geminos edidisset infantes, iuxta legem in terra uiua defossa est. Verum paruulos, prope ripam Tiberis expositos, Faustulus regii pastor armenti ad Accam Laurentiam uxorem suam detulit, quae, ob pulchritudinem et rapacitatem corporis quaestuosi, lupa a uicinis appellabatur; unde et ad nostram usque memoriam meretricum cellulae lupanaria dicuntur. Pueri cum adoleuissent, collecta pastorum et latronum manu, interfecto apud Albam Amulio, auum Numitorem in regnum restituunt.

1Romanum igitur imperium, quo neque ab exordio ullum fere minus neque incrementis toto orbe amplius humana potest memoria recordari, a Romulo exordium habet, qui Reae Siluiae Vestalis uirginis, ut praemissum est, filius et, quantum putatus est, Martis, cum Remo fratre uno partu editus est. Is cum inter pastores latrocinaretur, xviii annos natus urbem exiguam in Palatino monte constituit, x kal. Maias, olympiadis sextae anno ccccxix post Troiae excidium, siue, ut placet Orosio, cccciiii, ante sex annos quam decem tribus Israel a Sennacherib, rege Chaldeorum, transferrentur in montes Medorum.

2Condita ergo ciuitate, quam ex nomine suo Romam uocauit, a qua et Romanis nomen inditum est, haec fere egit: condito templo quod asilum appellauit, pollicitus est cunctis ad eum confugientibuss inpunitatem; quam ob causam multitudinem finitimorum, qui aliquam apud suos ciues offensam contraxerant, ad se confugientem in ciuitatem recepit. Latini denique Tuscique pastores, etiam transmarini Friges, qui sub Aenea, Arcades, qui sub Euandro duce, influxerant.