Paulus Diaconus: Historia romana

15Gaio Fauio Licinio Gaio Claudio Cannia consulibus, anno Vrbis conditae quadringentesimo sexagesimo primo, legati Alexandrini a Ptolomaeo missi Romam uenere et a Romanis amicitiam, quam petierant, optinuerunt.

16Quinto Gulone Fauio Pictore consulibus Picentes bellum commouere et ab insequentibus consulibus Publio Sempronio, Appio Claudio uicti sunt; et de his triumphatum est. Conditae a Romanis ciuitates Ariminus in Gallia et Beneuentum in Samnio. Tunc etiam a Romanis Cotrona inuaditur. Eo tempore pluribus locis e fontibus cruor fluxit et de nubibus in specie pluuiae lac descendit.

17Marco Atillio Regulo Lucio Iulio Libone consulibus Sallentinis in Apulia bellum indictum est, captique sunt cum ciuitate simul Brundisini, et de his triumphatum est.

18Anno quadringentesimo septuagesimo septimo, cum iam clarum urbis Romae nomen esset, arma tamen extra Italiam mota non fuerant. Vt igitur cognosceretur quae copiae Romanorum essent, census est habitus; tum inuenta sunt ciuium capita ducenta nonaginta duo milia trecenta triginta quattuor, quamquam a condita Vrbe numquam bella cessassent. Et contra Afros bellum susceptum est primum Appio Claudio Quinto Fuluio consulibus. In Sicilia contra eos pugnatum est et Appius Claudius de Afris et rege Siciliae Hierone triumphauit.

19Insequenti anno, Valerio Marco et Otacilio consulibus, in Sicilia a Romanis res magnae gestae sunt. Tauromenitani, Catinenses et praeterea l ciuitates in fidem acceptae.

Tertio anno in Sicilia contra Hieronem regem Siculorum bellum paratum est. Cum omni nobilitate Syracusanorum pacem a Romanis impetrauit deditque argenti cc talenta. Afri in Sicilia uicti sunt, et de his secundo Romae triumphatum est.

20Quinto anno Punici belli quod contra Afros gerebatur, primum Romani Gaio Duillo et Gneo Cornelio Asina consulibus in mari dimicauerunt, paratis nauibus rostratis, quas Liburnas uocant. Consul Cornelius fraude deceptus est. Duillius commisso proelio Carthaginiensium ducem uicit, triginta et unam nauem coepit, quattuordecim mersit, septem milia hostium coepit, tria milia occidit. Neque ulla uictoria Romanis gratior fuit, quod inuicti terra, iam etiam mari plurimum possent.

Gaio Aquilio Floro Lucio Scipione consulibus Scipio Corsicam et Sardiniam uastauit, multa milia inde captiuorum adduxit, triumphum egit.

21Lucio Mallio Vulsone Marco Atilio Regulo consulibus bellum in Africam translatum est. Contra Amilcarem Carthaginiensium ducem in mari pugnatum, uictusque est. Nam perditis lxiiii nauibus retro se recepit. Romani xxii amiserunt. Sed cum in Africam transissent, primam Clipeam Africae ciuitatem in deditionem acceperunt. Consules usque ad Carthaginem processerunt, multisque uastatis Mallius uictor Romam rediit et uiginti septem milia captiuorum reduxit, Atilius Regulus in Africa remansit. Is contra Afros aciem instruxit. Contra tres Carthaginiensium duces dimicans uictor fuit, xviii milia hostium cecidit, v milia cum xviii elefantis coepit, lxxiiii ciuitates in fidem accepit. Inter haec apud fluuium Bagrada Regulus serpentem mirae magnitudinis occidit, cuius corium centum uiginti pedum longitudinem habuit, Romamque delatum aliquandiu cunctis miraculo fuit. Tum uicti Carthaginienses pacem a Romanis petiuerunt. Quam cum Regulus nollet nisi durissimis conditionibus dare, Afri auxilium a Lacedaemoniis petiuerunt. Et duce Xantippo, qui a Lacedaemoniis missus fuerat, Romanorum dux Regulus uictus est ultima pernicie. Nam duo tantum ex omni Romano exercitu refugerunt, d cum imperatore Regulo capti sunt, xxx milia occisa, Regulus ipse in catenas coniectus. Hac tempestate Ptolomeus Filadelfus Iudeos, qui in Aegypto erant, liberos esse permisit et uasa Eleazaro pontifici Hierosolimorum uotiua transmittens diuinas Scripturas in Grecam uocem ex Ebrea lingua per lxx interpretes transferre curauit, quas in Alexandrina bibliotheca habuit, quam sibi ex omni genere litteraturae comparauerat.

22Marco Aemilio Paulo Seruio Fuluio Nobiliore consulibus, ambo Romani consules ad Africam profecti sunt cum trecentarum nauium classe. Primum Afros nauali certamine superant. Aemilius consul centum et quattuor naues hostium demersit, triginta cum pugnatoribus coepit, quindecim milia hostium aut occidit aut coepit, militem suum ingenti praeda ditauit. Et subacta Africa tunc fuisset, nisi quod tanta fames erat ut diutius exercitus exspectare non posset. Consules cum uictrici classe redeuntes circa Siciliam naufragium passi sunt. Et tanta tempestas fuit, ut ex quadringentis lx nauibus octoginta seruari potuerunt, neque ullo tempore tanta maritima tempestas audita est. Romani statim cc naues reparauerunt, neque in aliquo animus his infractus fuit. Hoc tempore argenteus nummus primum in Vrbe figuratus est.

23Gneus Seruilius Caepio, Gaius Simpronius Blesus consules cum cclx nauibus ad Africam profecti sunt. Aliquot ciuitates coeperunt. Predam ingentem reducentes naufragium passi sunt. Itaque cum continuae calamitates Romanis displicerent, decreuit senatus ut a maritimis proeliis recederetur et tantum lx naues ad praesidium Italiae saluae essent.

24Lucio Caecilio Metello Gaio Furio Placido consulibus, Metellus in Siciliam Afrorum ducem cum cxxx elefantis et magnis copiis uenientem superauit, xx milia hostium cecidit, sex et xx elefantos coepit, reliquos errantes per Numidas, quos in auxilium habebat, collegit et Romam deduxit ingenti pompa, cum cxxx elefantorum numerus omnia itinera compleret. Post haec mala Carthaginienses Regulum ducem, quem coeperant, petiuerunt, Romam proficisceretur et pacem a Romanis optineret ac permutationem captiuorum faceret.

25Ille Romam cum uenisset, inductus in senatum nihil quasi Romanus egit dixitque se ex illa die qua in potestatem Afrorum uenisset, Romanum esse desisse. Itaque et uxorem a conplexu remouit et senatui suasit ne pax cum Poenis fieret: illos enim fractos tot casibus spem nullam habere; tanti non esse, ut tot milia captiuorum propter unum se et senem et paucos, qui ex Romanis capti fuerant, redderent. Itaque optinuit. Nam Afros pacem petentes nullus admisit. Ipse Carthaginem rediit offerentibusque Romanis ut eum Romae tenerent, negauit se in ea urbe mansurum in qua, postquam Afris seruierat, dignitatem honesti ciuis habere non posset. Regressus igitur ad Africam, circumcisis palpebris, ut usque ad mortem cruciatu intolerabili ac dolore uigilaret, demum omnibus suppliciis extinctus est.

26Post, Claudio Pulchro Gaio Iunio consulibus, Claudius contra auspicia pugnauit et a Carthaginiensibus uictus est. Nam ex cc et xx nauibus cum xxx fugit, xc cum pugnatoribus captae sunt, demersae ceterae. Alius quoque consul naufragio classem amisit, exercitum tamen saluum habuit, quia uicina litora erant. Anno etiam consequenti classis Punica in Italiam transiit eiusque plurimas partes longe lateque uastauit.

Dum haec agerentur, apud Iudeam pontificatum post Eleazarum suscepit Manasses auunculus eius.

27Gaio Lutatio Catulo Aulo Postumio Allino consulibus, anno belli Punici xx et tertio, a Catulo bellum contra Afros commissum est. Profectus est cum trecentis nauibus in Siciliam; Afri contra ipsum cccc parauerunt. Numquam in mari tantis copiis pugnatum est. Lutatius Catulus nauem aeger ascendit; uulneratus enim in pugna superiore fuerat. Contra Lilibeum ciuitatem Siciliae pugnatum est ingenti uirtute Romanorum; nam lxxiii Carthaginiensium naues captae sunt, xxv demersae, xxxii hostium captae, xiii occisa, infinitum auri, argenti, praedae in potestatem Romanorum redactum. Ex classe Romana xii naues demersae. Pugnatum est vi idus Martias. Statim pacem Carthaginienses petiuerunt, tributaque est his pax. Captiui Romanorum, qui tenebantur a Carthaginiensibus, redditi sunt. Etiam Carthaginienses petiuerunt, ut redimi eos captiuos liceret, quos ex Afris Romani tenebant. Senatus iussit sine pretio eos dari qui in publica custodia essent; qui autem a priuatis tenerentur, ut praetio dominis reddito Carthaginem redirent atque id praetium ex fisco magis quam a Carthaginiensibus solueretur. Carthaginienses sane sub hac conditione cum Romanis pacem fecerunt, ut eis per continuos xx annos persoluerent argenti puri tria milia talentorum.