Paulus Diaconus: Historia romana

Ita ex uariis quasi elementis congregauit corpus unum populumque Romanum effecit. Centum ex senioribus elegit, quorum consilio omnia ageret, quos senatores propter senectutem, patres ob similitudinem curae nominauit; mille etiam pugnatores delegit, quos a numero milites appellauit. Tum cum uxores ipse et populus suus non haberent, inuitauit ad spectaculum ludorum uicinas urbis Romae nationes atque earum uirgines rapuit anno ab Vrbe condita tertio. Tunc una uirginum pulcherrima cunctorum acclamatione rapientium Talasso duci Romuli decernitur; unde in nuptiarum sollemnitatibus Talasso uulgo clamitant, quod scilicet talis nupta sit, quae Talassum habere mereatur. Commotis bellis propter raptarum iniuriam Caecinenses uicit, Antemnates, Crustumios, Sabinos, Fidenates, Bizentes. Haec omnia oppida Vrbem cingunt. Tunc etiam Tarpeia uirgo Sabinorum clipeis in monte obruta est, qui ab eius nomine Tarpeius est appellatus; in quo postea Capitolium est constructum. Pepigere tamen Romani cum Sabinis, quorum filias rapuerant, amicitias, adeo ut Sabinorum rex Tatius pariter regnaret cum Romulo Sabinique et Romani unus populus efficerentur. Quo tempore Romani ad confirmandam coniunctionem nomina illorum praeponebant nominibus et inuicem Sabinis Romanorum; et ex illo consuetudo tenuit, ut nemo Romanus sit absque praenomine. Propter hanc etiam societatem, cum Sabinorum more Romulus hastam ferret, quae eorum lingua cyris appellabatur, Quirinus est dictus; Romani uero, siue a cyribus, id est hastis, siue a Quirino, Quirites nominari coeperunt. Remus denique a Fabio duce Romuli fratris sui, eiusdem, ut fertur, uoluntate, rutro pastorali extinctus est; causa autem eius interitus haec fuit, quod ad tutelam nouae urbis uallum non posse sufficere increpauerit eiusque angustias saltu transilierit. Romulus uero cum apud paludem Caprae nusquam comparuisset, anno regni xxxix ad deos transisse creditus est et Quirini nomine consecratus. Deinde Romae per quinos dies senatores imperauerunt et his regnantibus annus unus completus est.

3Postea Numa Pompilius rex creatus est, cum apud Hebreos Ezechias regnaret. Qui bellum quidem nullum gessit, sed non minus ciuitati quam Romulus profuit. Nam et leges Romanis moresque constituit, qui consuetudine proeliorum iam latrones ac semibarbari uidebantur, et annum descripsit in decem menses prius sine aliqua supputatione confusum, et infinita Romae sacra ac templa constituit. Morbo decessit xli imperii anno. Regnante Numa, Glaucus primus ferri inter se glutinum excogitauit.

4Huic successit Tullus Hostilius. Hic primus Romanorum purpura et fascibus usus est, Manasse in Iudaea regnante. Hic bella reparauit, Albanos uicit, qui ab urbe Roma duodecimo miliario sunt, Veientes et Fidenates, quorum alii septimo miliario absunt ab urbe Roma, alii octauo decimo, bello superauit. Vrbem ampliauit adiecto Caelio monte. Cum triginta et duos annos regnasset, fulmine ictus cum domo sua arsit. His temporibus Bizantium ciuitas est condita, quae postea Constantinopolis est appellata.

5Post hunc Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Quo etiam tempore Iosias regnabat apud Hebraeos. Contra Latinos dimicauit, Auentinum montem ciuitati adiecit et Ianiculum, apud Ostiam ciuitatem supra mare sexto decimo miliario ab urbe Roma condidit. Vicesimo tertio anno imperii morbo periit. Hoc tamen regnante Epidamnus est condita, quae postea Dyrracium est nominata.

6Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicauit, circum Romae aedificauit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent. Vicit idem etiam Sabinos et non parum agrorum sublatum hisdem Romae urbis territorio iunxit primusque triumphans Romam intrauit. Muros fecit et cloacas, Capitolium inchoauit. xxxvii imperii anno per Anci filios occisus est, regis eius cui ipse successerat. Regnante Tarquinio Arion Methimneus a delphino in Taenarum dicitur transportatus; tunc est etiam Massilia condita. Eodemque tempore Hierusalem a Nabuchodonosor rege subuersa.

7Post hunc Seruius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina captiua tamen et ancilla, regnauitque annis triginta quatuor; quo regnante Baltasar imperabat Chaldeis, sub quo Danihel scripturam mysticam in pariete legit et interpretatus est. Hic quoque Sabinos subegit, montes tres Quirinalem, Viminalem, Aesculinum Vrbi adiunxit, fossas citra murum duxit. Primus omnium censum ordinauit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. Sub eo Roma omnibus in censum delatis habuit capita lxxxiiii milia ciuium Romanorum, cum his qui in agris erant. Occisus est scelere generi sui Tarquinii Superbi, filii eius regis cui ipse successerat, et filiae quam Tarquinius habebat uxorem.

8Lucius dehinc Tarquinius Superbus septimus atque ultimus regum inuasit imperium. Quo tempore ad relaxationem Cyri regis Persarum reuersi sunt Hierosolymam Iudaei quadraginta duo milia quadringenti. Iste primus excogitauit uincla, taureas, fustes, lautumias, carceres, compedes, catenas, exilia, metalla. Vulscos, quae gens ad Campaniam euntibus non longe ab Vrbe est, uicit, Gabios ciuitatem et Suessam Pometiam subegit, cum Tuscis pacem fecit et templum Ioui in Capitolio aedificauit. Postea Ardeam oppugnans, in octauo decimo miliario ab urbe Roma positam ciuitatem, imperium perdidit. Nam cum filius eius, et ipse Tarquinius iunior, nobilissimam Conlatini uxorem stuprasset eaque de iniuria marito et patri et amicis quaesta fuisset, in omnium conspectu se occidit. Propter quam causam Brutus, parens et ipse Tarquinii, populum concitauit et Tarquinio ademit imperium. Mox exercitus quoque eum, qui ciuitatem Ardeam cum ipso rege obpugnabat, reliquid ueniensque ad Vrbem rex portis clausis exclusus est, cumque imperasset annos triginta et quinque, cum uxore et liberis suis fugit. Ita Romae regnatum est per septem reges annis ccxliii, cum adhuc Roma ubi plurimum uix usque ad quintum decimum miliarium possideret. Tarquinii sane temporibus castissima Iudit Olofernem peremit. Isdemque temporibus Pithagoras philosophus claruit, qui Samo oriundus Crotone deguit, nouissime Metapontum adiit ibique sepultus est.

9Hinc consules coepere, pro uno rege duo, hac causa creati, ut, si unus malus esse uoluisset, alter eum habens potestatem similem coherceret. Et placuit, ne imperium longius quam annum haberent, ne per diuturnitatem potestatis insolentiores redderentur, sed ciuiles semper essent, qui se post annum scirent esse priuatos. Fuerunt igitur anno primo expulsis regibus consules Lucius Iunius Brutus, qui maxime egerat ut Tarquinius pelleretur, et Tarquinius Conlatinus maritus Lucretiae. Sed Tarquinio Conlatino statim sublata est dignitas. Placuerat enim ne quisquam in Vrbe remaneret qui Tarquinius uocaretur. Ergo accepto omni patrimonio suo ex Vrbe migrauit et in loco ipsius factus est Lucius Valerius Publicola consul. Commouit tamen bellum urbi Romae rex Tarquinius qui fuerat expulsus et collectis multis gentibus, ut in regnum posset restitui, dimicauit.

10In prima pugna Brutus consul et Arruns, Tarquinii filius, inuicem se occiderunt; Romani tamen ex ea pugna uictores recesserunt. Brutum Romanae matronae defensorem pudicitiae suae quasi communem patrem per annum luxerunt. Valerius Publicola Spurium Lucretium Tricipitinum collegam sibi fecit, Lucretiae patrem; quo morbo mortuo iterum Horatium Puluillum collegam sibi sumpsit. Ita primus annus quinque consules habuit, cum Tarquinius Conlatinus propter nomen Vrbe cessisset, Brutus in proelio perisset, Spurius Lucretius morbo mortuus esset.

11Secundo quoque anno iterum Tarquinius, ut reciperetur in regnum, bellum Romanis intulit, auxilium ei ferente Porsenna, Tusciae rege, et Romam paene coepit. Verum tum quoque uictus est.

Tertio anno post reges exactos Tarquinius cum suscipi non posset in regnum neque ei Porsenna, qui pacem cum Romanis fecerat, praestaret auxilium, Tusculum se contulit, quae ciuitas non longe ab Vrbe est, atque ibi per quattuordecim annos priuatus cum uxore consenuit.

Читать дальше