Вінцэсь Мудроў: Албанскае танга

Жаўнеры, пад гукі маршу, прайшліся па лужах, зыкі медных труб яшчэ луналі ў вільготным паветры, а ім на змену, ад вакзальнага будынку, загучалі дружныя воплескі і воклічы «Рофт парція э Пунэс!»

- Нашы студэнты, - прамовілі за спінай, і Энвер памахаў студэнтам рукой.

Натоўп у некалькі соцень чалавек прарваў міліцэйскае атачэнне, кінуўся на перон. Поціскі халодных рук, гучнае скандаванне «Парці! Энвер!» ля самага вуха. Урэшце сам Энвер узяўся дырыжыраваць скандаваннем і выгукваць уласнае імя, тым часам як Казлоў, стоячы ў баку, нервова паглядаў на вакзальны гадзіннік.

- Вашых студэнтаў проста не ўтаймаваць, - прамовіў Казлоў, калі яны селі ва ўрадавую машыну.

- Яны вялікія патрыёты і ўсёй душой любяць сваю партыю і яе кіраўніцтва, - адказаў Энвер, і твар хрушчоўскага памагатага скрывіла іранічная ўсмешка. Гэтым самым памагаты хацеў сказаць: паспрабуй які албанец не пакрычы лозунгі ў твой гонар, ураз патрапіш на нары.

Машына на вялікай хуткасці ехала па праспекце. Усё наўкол патанала ў чырвані сцягоў. Ды яно і зразумела: заўтра 43-я гадавіна Кастрычніцкай рэвалюцыі. Заўтра, ад самага ранку, ён уздымецца на трыбуну маўзалея і будзе глядзець на жаўнераў, што прамаршыруюць па брукаванцы Чырвонага пляцу. Але прыехаў ён у Маскву не дзеля таго, каб паглядзець на парад. Адразу ж пасля святаў у Георгіеўскай зале Крамля павінна пачацца нарада прадстаўнікоў камуністычных і рабочых партый, на якой ён, Энвер Ходжа, збіраўся даць бой хрушчоўцам-рэвізіяністам.

Машына павярнула з праспекта налева, і гэта азначала, што яго вязуць на ўрадавае лецішча «Зарэчча». Летась, як прыязджаў у Маскву, іх дэлегацыю таксама пасялілі на тым лецішчы, паведаміўшы, што гэта лепшая загарадная гасцёўня. Апроч албанцаў там спыняўся толькі кітайскі прэм’ер Чжоў Энь-лай.

Усю дарогу да «Зарэчча» яны з хрушчоўскім намеснікам амаль не размаўлялі, толькі зрэдзьчасу абменьваліся кароткімі рэплікамі. Нарэшце ўрадавы “ЗіМ”, даўшы кола па невялічкім пляцы, спыніўся, і яны выйшлі з машыны. Энвер думаў, што зараз развітаецца з Казловым і пойдзе адпачываць пасля дарогі, аднак той зайшоў на лецішча, зняў ля ўваходу палітон і, ляпнуўшы далонямі, гракнуў:

- А зараз крыху вып’ем і перакусім!

У вітальні ўжо быў падрыхтаваны стол з выпіўкай і канапкамі з чор­най ікрой.

Казлоў відавочна хацеў даведацца пра настроі албанскай дэлегацыі, таму і завёў размову пра дакументы, якія збіраліся прыняць удзельнікі нарады. Аднак Энвер сваімі суворымі адказамі даў зразумець, што не мае ахвоты мянціць языком. Урэшце хрушчоўскі памагаты наліў каньяку, крэкнуў: «За вас, таварыш Энвер!» - і, кульнуўшы поўны келіх, падаўся прэч.

Праз дзве гадзіны Энвер Ходжа сядзеў у пакоі, што быў адведзены пад кабінет, і чытаў з алоўкам у руках тэкст прамовы, з якой мусіў выступіць.

«Няўжо ў Савецкага Саюза, які прадае збожжа ўсяму свету, не знайшлося 50 тысяч тон зерня для албанскага народа, у той час як не па нашай віне яму пагражаў голад? Калісьці таварыш Хрушчоў казаў нам: «Не хвалюйцеся за хлеб; тое, што вы спажываеце за год, у нас пацукі з’ядаюць». Значыць, пацукі ў Савецкім Саюзе могуць жэрці, а албанскі народ хай памірае з галадухі?» - чырвоны аловак падкрэсліў слова «пацукі» і застыў у паветры. «А можа не згадваць пацукоў? Можа гэта задужа?» - падумалася той хвілінай, і ў кабінет стоена пастукалі. Энвер адарваў вочы ад папер і ўбачыў у дзвярной пройме кучаравага хлопца з нейкім дзіўным прыстасаваннем у руках: яно нагадвала мініяцюрны радыёпрымач з тэлескапічнай антэнай. Ні слова не кажучы, хлопец кіўнуў галавой і прычыніў дзверы.

- Ну і сволачы! - выдыхнуў Энвер, падхапіўся на ногі і некалькі аркушаў зляцелі на падлогу.

Гэтага кучаравага інжынера ён уключыў у склад дэлегацыі як рэферэнта. А ў руках хлопца быў найноўшы амерыканскі дэтэктар, які адразу ж вызначаў - ці ёсць у памяшканні «жучкі». Маўклівы ківок сведчыў, што лецішча праслухоўваецца.

- Сволачы, - паўтарыў Энвер і нервовым крокам прайшоўся па кабінеце.

«Не толькі зачытаю прамову цалкам, але і яшчэ чаго дадам. Лясну на развітанне дзвярыма так, што ў Георгіеўскай зале са столі тынкоўка пасыплецца», - з гэтаю думкаю Энвер нахіліўся і падабраў з падлогі старонкі спавешчання.

«Ляскаць дзвярыма» ён збіраўся не проста так, а каб спадабацца кітайцам. Яшчэ пару гадоў таму пайшлі чуткі пра канфлікт паміж Хрушчовым і Мао. Кіраўніку Паднябеснай карцела ачоліць міжнародны камуністычны рух і, стаўшы на кітайскі бок, можна было выслізнуць з савецкіх абдоймаў. Ён паслаў у Пекін свайго чалавека, і там паабяцалі буйныя крэдыты ды эканамічную дапамогу. Гэта якраз тое, што трэба: Паднябесная далёка, а кітайскія крэдыты пад рукой. Валадары Паднябеснай, аднак, збіраліся даць грошы толькі ў выпадку, калі Албанская партыя Працы падтрымае Камуністычную партыю Кітая.