Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

За Ўрбановіча можна сцярпець, але за дзядзьку Сцяпана - не. Нельга было змаўчаць, тут ужо мацуйся не мацуйся.

Ясь падышоў да Пратасавіцкага. Немалады, тоўсты, з абвіслымі вусамі, тлустым носам і тонкімі вуснамі шляхцюк фанабэрна пазіраў на хлопца. А Яся аж калаціла ад гневу.

- Ну што, гужаед?! - з выклікам сказаў Пратасавіцкі. - Біцца надумаў? Давай, атрымаеш пэндаля пад сракоўе!

Ён не раз браў чарку з тутэйшым спраўнікам, таму нічога не баяўся. Што было далей, Ясь не памятае: кроў закіпела ў ім, у вушах зашумела, і ён кінуўся на Пратасавіцкага з кулакамі.

5. Пан Дамінік

Ясь, пэўне, дастаў бы морды гэтага плюгкага шляхціца, калі б яго не ўхапіла за плячо нечая моцная рука. Азірнуўся - і адразу не пазнаў адзетага ў чорны, зашпілены на ўсе гузікі сурдут высокага пана. Хто такі?

Пан ціха, але цвёрдым голасам прамовіў, сціскаючы юнакова плячо:

- Дай сабе, хлопча, спокуй!

Ясь адступіўся, скіргітнуў зубамі, ледзь спыніўся - у вачах усё яшчэ было цёмна.

Пан звярнуўся да шляхты:

- А вам, панове, не сорамна абражаць паветра брыдкімі словамі?

Шляхта маўчала, казубілася, адварочвалася.

- У святую нядзельку параспускалі языкі? Гжэчныя людзі толькі з касцёла, з царквы ідуць, а панове, выбачайце, ужо ў карчму паспелі зазірнуць...

Кавалец прыйшоў да памяці, агледзеўся. Дык жа пан - бацька Людовіка, пан Бароўскі. Раней Ясю кніжкі даваў чытаць, а Ясь яму, вялікаму заўзятару прыроды, лавіў снегуроў, шчыглоў.

- Эх, панове, панове... І мужыку недаравальна, а вы - шляхта! Ці даўно сяляне вас дручылі за языкі? Ці даўно спраўнік кару накладваў? Не языкі, а джалы пчаліныя, стрыклы асіныя...

Ясь пачырванеў, засароміўся і ад таго, што не пазнаў адразу пана Дамініка, і ад таго, што ён, пан Дамінік, пра яго гэтак сказаў - «мужыку недаравальна». Усё ж не, Бароўскі пан з прыстойных, хоць і не такі заможны. Добра, што ў час ён тут апынуўся.

- Падстрэліць на паляванні ён цябе, ой падстрэліць, пане Пратасавіцкі, - сказаў Бароўскі. - Цюкне проста ў адтуліну ў носе... І ведаць не будуць, ад чаго сканаў... Пэўна, васпан не ў курсе, што гэты хлопец здымае качку за сто сажняў? Не? Ну дык ведай...

- Ой, злякаўся! - рэкнуў Пратасавіцкі.

- А ты, Ясю? Што надумаў? - пан Дамінік звярнуўся да Кавальца. - Ідзі за мной...

З гэтымі словамі пан Дамінік узяў Яся за руку, як дзіця, як цацунка* якога.

* Цацунок - выпестак, распешчанае дзіця.

- Яны мяне... абразілі... - усё яшчэ задыхаючыся ад гневу, вымавіў Ясь. - Мужыком, хлопам абазвалі... А я ж... Вы ж ведаеце...

- Entre nous, c'est un homme perdu*, - сказаў Бароўскі, не выпускаючы Ясеву руку, быццам хлопец папускаўся біцца.

* Паміж намі, гэта згублены чалавек (фр.).

- Паўтараю: entre nous, c'est un homme perdu, - зноў сказаў Бароўскі і моцна тузануў Яся за рукаў.

Ясь глядзеў на гладка паголены твар пана Дамініка, чмыхаў носам, варушыў пялёсткамі ноздраў, астываў.

- Зразумеў? - не адставаў Бароўскі. - Ты ж вучыў французскую мову...

Ясь кіўнуў, паддаўся, адышлі ўбок.

- Схамяніся, чалавеча, - сказаў пан Бароўскі. - З кім намерыўся біцца? Адно смеху было б. Я ж кажу - гэта не высакародныя людзі, гэта чэрнь. Горшыя за мужыкоў.

То была праўда - акрамя смеху, нічога не выйшла б. Натаўкла б шляхта яго за мілую душу. Ці заступіўся б хто з мужыкоў.

- Ганарысты, як правадыр чырванаскурых... А фанабэрыя, браце, загана. Слухай, Людовік прывёз новую кніжку... Пра амерыканскіх індзейцаў... Цікавая, братка, кніга, на пачытай...

Ясь утаперыўся ў кніжку.

- Ніколі не звязвайся з імі, - павучаў пан Дамінік. - У цябе свая дарога ў жыцці, у іх - свая. Ты ганарыся, што ў цябе бацька мужык. Увогуле, усё гэта глупства, саслоўныя забабоны. Злаві мне лепей...

- Не буду я вам нічога лавіць...

- Бачыш, які ты нявыхаваны... - Пан Дамінік павярнуў Яся тварам да сябе. - Ты павінен падзякаваць мне, што ад бяды адвёў, а ты колешся, як ёрш.

- Я... Я дзякую пану...

- Во, так весялей, - Бароўскі абрадаваўся. - Я з табой даўно шукаю сустрэчы. Ты як выдатны птушкалоў маніўся злавіць мне...

- Я вам, васпане, усё, што можна было, палавіў...

- Не перабівай старэйшых, Ясю. Я вось што прашу. Кажуць, недзе ў Графскай пушчы, на балотах, ёсць востраў, на якім зверына хаваецца... Вось што мяне цікавіць...

- А я гэтага не ведаю, васпане, дзе тая прошча.

- Гэтага быць не можа. - Бароўскі строга і адначасова ўмольна паглядзеў на Яся. - Знайдзі...

- Цімох, каторага з Манкевіцкага бровара прагналі, кажуць, ведае... А я - не.

- Калі ўбачыш у той прошчы невядомую, незвычайную птушку - злаві. Богам прашу... І табе, і Цімоху птушка даецца. Ад прыроды, ад натуры... Ну, слова? Добра?