Пётра Садоўскі - Дзьве душы - Русскій мір і Беларускі сьвет у слове

Як я ўжо пісаў напачатку, гэтыя развагі-нататкі зьявіліся не без уплыву расейска-украінскай “гібрыднай вайны”, калі расейскае дзяржаўнае кіраўніцтва, інтэлектуалы, маскоўская праваслаўная царква і шараговыя расейцы актыўна рэанімавалі тэзіс пра Русскій мір як асобную цывілізацыю. Не выключаю, што, імкнучыся быць шчырым і не сасьлізгвацца ў русафобію, я ўсё ж месцамі перацягваю свой рэгістр эмоцый за мяжу талерантнасьці. Аднак тэарэтычна я разумею (на разважаючы пра палітыку), што большасьць інтэлігентных апалягетаў рускага сьвету ў кантэксьце маральна-этычным і эстэтычным шчыра дэманструюць свае прыхільнасьці і захапленьні. Мне не падабаецца Мураўёў-вешальнік, як некаторым аўтарам беларускіх падручніаў па гісторыі, мне не да спадобы цэрквы-мураўёўкі, я не ў захапленьні ад асьляпляльнай пазалоты маскоўска-праваслаўных храмаў і візантыйскай велічы аблітых залатым панцырам маскоўскіх сьвятароў. Аднак я не сумняюся ў шчырасьці Нікіты Міхалкова, у якога ёсьць прыгаворка для найвышэйшай ацэнкі візуальнай і этычнай прыгажосці: “Красиво, как на архирейской службе!”. Гэтаму адпавядае радок цяперашняга расейскага гімну – “Россия, священная наша держава ...”. Тут мы ня можам “інтэгравацца”.

Мне бліжэй эстэтыка Тараса Шаўчэнкі, ня толькі як народнага паэта-кабзара,. але і як бліскучага мастака-жывапісца і рысавальніка, акадэміка колішняй Расейскай акадэміі мастацтваў. У дзёньнікавым рускамоўным запісе ад 16 лютага 1858 г. ён заўважае: “В архирейской службе с ее обстановкою и вообще в декорации мне показалось что-то тибетское или японское. И при этой кукольной комедии читается Евангелие”. У тых жа дзённікавых запісах прыблізна празь месяц (22.04.1858 г.) чытаем: “Был на пасхальной заутрене в Кремле. Свету мало, звону много, крестный ход, точно вяземский пряник, движется в толпе. Отсутствие малейшей гармонии, ни тени изящного... ... “

Частка 2

Прымаўкі з “Русскага міру”, што ня маюць беларускіх адпаведнікаў. Сваё - чужое – казённае

У расейскіх і нашых прымаўках шмат агульных выпадкаў, у якіх асуджаецца хцівасьць, кража, лянота, хітрасьць ды іншыя людзкія заганы. Аднак у расейскім моўным сьвеце захавалася нямала такіх, якіх у нашай мове няма. Знайшоў толькі адну агульную пра злодзеяў, дзе пра іх гаворыцца станоўча. Яна, магчыма, ўзнікла ў адносна новы час, пэўна, як вынік “сацыяльна-пагранічнай інтэрфэрэнцыі”. У расейскай: “ Кто в лесу не крадет, тот дома не хозяин ”. У беларускай двучлен больш сіметрычны (параўноўваюцца два назоўнікі): “ Хто ў лесе ня злодзей, той дома не гаспадар ”.

Ніжэй пададзеныя расейскія прымаўкі даюцца без камэнтару.

Казённое страшно: подержал да и за пазуху!

Казна – што корова. Не доит только ленивый.

Тащи из казны, что с пожару.

Дай на прокорм казённую корову, прокормлю и своё стадо.

Дай на прокорм казённого воробья, без своего гуся и за стол не сядем.

Темно взял да ушел – лучше чем нашел

Плох тот вор, который около себя сгребает

Суд, грамада, начальнік-барын

Виноватого чем судить, лучше опить (пусть выставит ведро водки, да и делу конец).

Артель думой не владеет: сто голов, сто умов. Придёт барин да рассудит.

Вали на мир. Мир всё снесёт.

Голдеть так всем голдеть. А одному голдеть, так пропадешь.

Свае – чужыя

Панятак свой-чужы ўзьнік даўно, калі людзі хадзілі яшчэ ў зьвярыных скурах, біліся за ваду, за лепшую лясную дзялку на паляваньні, за жанчын-самак і да т. п. І ў час цывілізацыі, усталёўваючы межы, ствараючы не бяз гвалту свае дзяржавы, прадстаўнікі розных этнасаў і народаў давалі суседзям не самыя лепшыя найменьні, якія ў лінгвістыцы называюцца пеяратывамі (ад лац. pējōrāre – пагаршаць). З мастацкай літаратуры і СМІ вядомыя слоўцы кшталту грынга, бош, жыд, пшэк і г. д. У Заходняй Эўропе і ЗША, дзе нацыянальныя канфлікты на сёньняшні час зьведзеныя да мінімуму, падобныя прыніжальныя назвы народаў пазначыныя ў слоўніках як састарэлыя. Яно і ня дзіва. Напрыклад, колішнія спрадвечныя ворагі – Нямеччына і Францыя – пішуць зараз сумесныя падручнікі па гісторыі для школьнікаў. Там словы бош ці жабаед сапраўды састарэлі.

Наша ўсходняя суседка, якая публічна заявіла, што вяртаецца ў геапалітыку 18-га стагодзьдзя, зноў дала імпульс для рэанімацыі зьдзеклівых мянушак сваім слабейшым і бяднейшым на прыродныя рэсурсы суседзям, сярод якіх жыве шмат расейцаў, якія паводле дактрыны “Русского міру” ёсьць носьбітамі асобнай цывілізацыі. І зноў ажылі, некалі пазначаныя як архаізмы, жиды, пшеки, ляхи, кержаки, рагули, тиблы, чухонцы (узгадайце ў Пушкіна у “Медным всаднике”: приют убогого чухонца …), раски, хачики, абреки, азерики, душманы, чурки, хохлы, лабусы, бульбаши и г. д.