Җаңһр [на калмыцком языке]

Здесь есть возможность читать онлайн «Җаңһр [на калмыцком языке]» весь текст электронной книги совершенно бесплатно (целиком полную версию без сокращений). В некоторых случаях можно слушать аудио, скачать через торрент в формате fb2 и присутствует краткое содержание. Жанр: Старинная литература, epic_poetry, folklore, . Описание произведения, (предисловие) а так же отзывы посетителей доступны на портале библиотеки ЛибКат.

Җаңһр [на калмыцком языке]: краткое содержание, описание и аннотация

Предлагаем к чтению аннотацию, описание, краткое содержание или предисловие (зависит от того, что написал сам автор книги «Җаңһр [на калмыцком языке]»). Если вы не нашли необходимую информацию о книге — напишите в комментариях, мы постараемся отыскать её.

Олна амн үгин билг: тууль, тууҗ, домг, үлгүр, цецн үг, тәәлвртә тууль, дун — өргн, эң зах уга уурхан саң болдг болвч чигн теднәс өндртән үлҗ һарсн, олна сана зүрк хойр авлсн берк әрднь болснь — өөрд-хальмг улсин баатрлиг дуулвр "Җаңһр".
Хальмг баатрлиг дуулвр "Җаңһр" — нарт делкәд нер һарсн кесг эпосмуд дунд эврә өөдән чинртә орман әзлсн болдг.
Алдршсн нертә дуулвриг мана үй күртл хадһлҗ авч ирснь — өөрд-хальмгин дуулач билгтә улс — җаңһрчнр. Тедн дунд аһу ик нертә җаңһрч Ээлән Овлаг келҗ болхмн. Терүнә дару нерөн туурулсн Баснга Мукөвүн, бас чигн Шавалин Дава, Бадмин Мөңкнасн, Коозан Анҗука, Лиҗин Төөлт, нанъ чигн дуучнрин нердүд темдгтә.
"Җаңһр" хальмг улст өлсхднь — идән, ундасхднь — киитн булгин усн болад, эдгхднь — эм болад, даархднь — хувцн болад йовдг бәәсинь олна тууҗ медүлнә.
Җаңһр, Хоңһр, Санл баатрмудас үлгүр авч, Төрскән харсгч дәәнд кесг хальмгудын үрдүд омг, зөрмгән үзүлҗ, нерән туурулсмн. Тедн дунд Советск Союзин Герой Делгә Эрднь. Җаңһрин бодң-баатрмудын андһар:
Җил насн хойран
Җидин үзүрт өлгий,
Җилв бах хойран һанцхн
Җаңһртан өгий...—
кесг үйин хальмгудт өөдән үлгүр болсмн.
"Җаңһрин" 12 баатр бәәдг, "Җаңһрт" 12 бөлг бәәдг — гиһәд келцхәнә. Болв чигн "Җаңһрт" кезәнә 12-ас үлү бөлг бәәҗ. Тернь сүл җилмүдт ил болҗ медгдҗ йовна. Кесг өдр, кесг долан хонгтан келсн бийнь, "Җаңһрин" чилгчд күрдго бәәсмн.
Ода деерән номтнрин илдкҗ авсар "Җаңһрин" хөрн долан бөлг барлгдҗ һарсн бәәнә. "Җаңһр" кезә үүдсн болхмби гисн сурврт хөрү олхин төлә "Җаңһриг" бийинь авад шинҗләд хәләй. Җаңһрахн уулта, мод та, усн далата һазрт, өргн ик һолта орнд бүүрлсәр үзүлгднә. Җаңһрин баатрмудын теҗәл болсн хот-ундынъ, бәрҗ йовсн аң-аһурсынь, аңнҗ йовсн заһсынь, түлә кеҗ бәәсн модн-урһцынь, бәәсн геринь авад шинҗлхлә, "Җаңһр" ики кесг зун җилмүд хооран — "эрднин экн цагт" болсн тууҗин тускар келҗ өгчәнә. "Җаңһрин" эклц авад, умшад хәләй.
(Кичгә Төләһәр. "Җаңһр". Элст, 1974)

Җаңһр [на калмыцком языке] — читать онлайн бесплатно полную книгу (весь текст) целиком

Ниже представлен текст книги, разбитый по страницам. Система сохранения места последней прочитанной страницы, позволяет с удобством читать онлайн бесплатно книгу «Җаңһр [на калмыцком языке]», без необходимости каждый раз заново искать на чём Вы остановились. Поставьте закладку, и сможете в любой момент перейти на страницу, на которой закончили чтение.

Тёмная тема
Сбросить

Интервал:

Закладка:

Сделать

ХАЛЬМГ БААТРЛИГ ДУУЛВР

Эклц

Эрднин экн цагт Һаргсн,
Эн олн бурхдын шаҗн делгрх цагт Һаргсн,
Тәк Зула хаани үлдл,
Таңсг Бумб хаани ач,
Үзң алдр хаани көвүн
Үйин өнчн ҖанҺр билә.
Эркн хөмөстәдән,
Догшн маңҺст нутган дәәлүлҗ,
Өнчн бийәр үлдгсн,
Һун оргч насндан,
Арнзл Зеердниннь үрә цагт,
Көл өргҗ мордгсн,
Һурвн ик бәәрин ам эвдгсн,
Һульҗң ик маңҺс хааг номдан орулсн,
Дөн оргч насндан
Дөрвн ик бәәрин ам эвдҗ,
Дөрдң ик шар маңҺс хааг номдан орулсн,
Эркн тавн настадан
Тәкин тавн шулм хааг
Кел бәрҗ, номдан орулсн,
Тер тавн наста цагтан
Бөк Мөңгн ШигшрҺд бәргдҗ,
Олзлгдгсн болдг мөн.
ЗурҺа оргч насндан
ЗурҺан бәәрин ам эвдҗ,
Зун җидин үзүр хуҺлҗ,
Зург болсн бәәшңтә
Күңкән Алтн Цееҗиг орулҗ,
Әңгин олн баатрмудтан
Баруни ахлач болҺгсн мөн.
Долатадан дордын долан ориг дорацулҗ,
Дута ҖанҺр нерән дуудулгсн.
Арнзл Зеердиннь хурдн цагт,
Алтн бәәрин шар-цоохр арминнь хурц цагт,
Эврә бийннь баҺ дүүвр цагтан
Түвин дөрвн хаани күүкд Һолад,
Төвшүн дөчн йисн нойни күүкд Һолад,
Нарн Һарх үд хойран хоорнд бәәдг
Ном Төгс хаани күүк залгсн болдг.
Күлгүдин хурдн хамгиг цуглулгсн,
Арслңгудын чиирг хамгиг цуглулгсн,
Дөрвн талан
Дөчн хаани нутг номдан орулсн,
Үкл уга мөңкин орта,
Үрглҗд хөрн тавн насни дүрәр бәәдг,
Үвл уга хаврин кевәр,
Зун уга намрар,
Даарх киитн угаҺар,
Халх халун угаҺар,
Сер-сер гисн салькта,
Бүр-бүр гисн хурта
Бумбин орн болна.
Таңсг богдын
Тавн сай алвтнь
Тавн сара Һазрт
Әрә багтмар бүүрлгсн бәәдг.
Өл Маңхн ЦаҺан уулнь
Һазр теңгр хойрин киисн болад,
Өрүн Һарх нарни көл дор
МаңхаҺад бәәдг гинә.
Өргн Шартг гидг далань
Өрү сөрү хойр урсхулта,
Өңгтә бадмин герл Һарад бәәдг гинә.
Эзн ҖанҺр эврән бийнь уудг
Киитн хар Домб Һолнь
Үвл зун уга урсхулта,
Үрглҗ Һадр эргән балвлн
Бульглсн бәәдг.
Шатр болсн бумблвнь эврән босгсн,
Шарин дөрвн төрән Һар деерән авгсн,
Шар нарн доркан эзлгсн,
Эзн нойн гих нерән
Ик хол Һазрт тархагсн бәәдг.
Эркн Бумбин цаҺан өргә дотран,
Шарин зурҺан миңҺн
Арвн хойр баатрнь
СууҺад күүндгсн үгнь эн:
- Эзн нойн ҖанҺртан
Эн нарн дор уга
Бәәшң бәрүлий! – гисн,
Дөрвн түвиннь
Дөчн хойр хааҺан цуглулҗ ирәд,
- Ямр дүңгә Һазрт бәрий, - гиҗ зөвчлҗ күүндгсн.
- Нарн Һарх ар бий тал,
Һәрвд ик шилин омрун тал,
Арта арвн хойр далан цутхлңд,
Бумб дала гидг далан көвәд,
Өл Маңхн ЦаҺан уулын
Барун өргн дор,
Талван цаҺан ташуд,
Тавн зун Һалвр зандн уласнь сүүдр
Дахулый, - гиҗ күүндгсн болна.
Дөрвн түвин дөчн хойр хань
Эркн шарин зурҺан миңҺн арвн хойр
Урчудан дахулҗ ирәд,
Сарин сәәҺинь сәкәд,
Өдрин сәәҺинь ончлад,
Шурар девсүр тәвәд,
Сувсар термләд,
Ар бийнь
Арслңгин соя ҺарҺн
Шахн термлгсн,
Өмн бийнь
Өл буҺин сояҺар
Шахн термлгсн бәәнә.
Иргсн йирн йисн җилә юмиг
Тууҗ келдг,
Ирәд уга йирн йисн җилә юмиг
Тааҗ меддг
Байн Күңкән Алтн Цееҗнь
Күңкнҗ келҗ бәәнә.
- ОҺтрҺуд күртәгд бәәрхлә,
Ик дурн болх.
Эзн нойн ҖанҺрт
Сән болх уга.
ОҺтурҺуҺас Һуру дутуҺар
Бәртн, - гиҗ бәәнә.
Шарин зурҺан миңҺн
Арвн хойр урчуднь
Шагтан күрәд ээрлдәд,
Тал дундаҺурнь татурдад,
Тавн ик шана ҺарҺад,
Һарх талк бийинь
Һаҗг шиләр өңглгсн,
Орх талк бийинь
Усн шиләр өңглгсн,
Ар бийәрнь үвлзгсн улс
Әәрг, кимрәр Һарх гиҗ
Алг буҺин арсар өңглгсн,
Өмн бийәрнь үвлзгсн күмн
Өөкн, тосар Һарх гиҺәд
Өл буҺин арсар өңлглгсн,
Һазад дөрвн өнцгинь
Һал шиләр нүдлгсн,
Дотад дөрвн өнцгинь
Догшн болдар товчлгсн,
Дута ҖанҺрин арвн давхр,
Йисн өңг алтн Торлг бәәшң
Дөрвн талан
Дөчн йисн җилә хортн, дәәсиг
Дарн, талван дүңгәҺәд бәәв.
Дугту дотран бәәхләрн,
Долвң сарин герлтә,
ДугтуҺасн Һархларн,
Долан нарни герлтә
Алтн бәәрин шар-цоохр тугиг
Өмн бийднь хатхгсн бәәдг.
Тер бөкнән эзлгсн
Эзн ҖанҺрнь
Дөчн дөрвн көлтә
ДүңгҺр сәәхн ширә деерән,
Дүүрң Һарсн арвн тавни сар мет
Мандлҗ суудг болна.
Арвн зурҺата
АҺ Шавдлыннь
Шар болд хәәчәр хәәчлҗ,
Эңгин олн сәәни хатар уюлгсн,
Хар торҺн лавшган
Ханцн уга сул көдрәд,
Харадан җивр сахлан илн,
Эңгин олн бодңгудтан,
Төр шаҗн хойран
Зәрлг болад суудг болна.
Арнзл Зеердин хурдн цагт,
Алтн бәәрин шар-цоохр армин хурц цагт,
Эврә бийиннь баҺ дүүвр цагт
Түвин дөрвн хаани
Дөчн йисн нутгин күүкд Һолад,
Нарн үд хойран хоорнд бәәдг
Ном Төгс хаани күүк
Арвн зурҺата аҺ Шавдлыг
Авч иргсн, ямр дүрәр бәәнә гихлә,
Цааран хәләхнь –
Цаад далан җирмәгс тоолгдм,

Читать дальше
Тёмная тема
Сбросить

Интервал:

Закладка:

Сделать

Похожие книги на «Җаңһр [на калмыцком языке]»

Представляем Вашему вниманию похожие книги на «Җаңһр [на калмыцком языке]» списком для выбора. Мы отобрали схожую по названию и смыслу литературу в надежде предоставить читателям больше вариантов отыскать новые, интересные, ещё непрочитанные произведения.


Отзывы о книге «Җаңһр [на калмыцком языке]»

Обсуждение, отзывы о книге «Җаңһр [на калмыцком языке]» и просто собственные мнения читателей. Оставьте ваши комментарии, напишите, что Вы думаете о произведении, его смысле или главных героях. Укажите что конкретно понравилось, а что нет, и почему Вы так считаете.

x