Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Puścić w niepamięć Ewę, z inną się ożenić,

A potem, potem jaką wynaleźć zaczepkę,

Pomścić się.

I zdało mi się zrazu, żem już serce zmienił,

I rad byłem z wymysłu, i - jam się ożenił

Z pierwszą, którąm napotkał dziewczyną ubogą!

Źlem zrobił - jakże byłem ukarany srogo!

Nie kochałem jej. Biedna matka Tadeusza,

Najprzywiązańsza do mnie, najpoczciwsza dusza -

Ale ja dawną miłość i złość w sercu dusił,

Byłem jakby szalony, darmom siebie musił

Zająć się gospodarstwem albo interesem;

Wszystko na próżno! Zemsty opętany biesem,

Zły, opryskliwy, znaleźć nie mogłem pociechy

W niczem na świecie -

i tak z grzechów w nowe grzechy...

Zacząłem pić.

I tak niedługo żona ma z żalu umarła

Zostawiwszy to dziecię, a mnie rozpacz żarła!

*

Jakże mocno musiałem kochać tę niebogę,

Tyle lat! gdziem ja nie był! a dotąd nie mogę

Jej zapomnieć i zawżdy jej postać kochana

Stoi mi przed oczyma jakby malowana!

Piłem, nie mogłem zapić pamięci na chwilę

Ani pozbyć się, chociaż przebiegłem ziem tyle!

Teraz oto w habicie jestem Bożym sługą,

Na łożu, we krwi... O niej mówiłem tak długo! -

W tej chwili, o tych rzeczach mówić? Bóg wybaczy!

Musicie wiedzieć, w jakim żalu i rozpaczy

Popełniłem...

Było to właśnie wkrótce po jej zaręczynach;

Wszędzie gadano tylko o jej zaręczynach:

Powiadano, że Ewa, gdy brała obrączkę

Z rąk Wojewody, mdlała, że wpadła w gorączkę,

Że ma początki suchot, że ustawnie szlocha;

Zgadywano, że kogoś potajemnie kocha...

Ale Stolnik, jak zawsze, spokojny, wesoły,

Dawał na zamku bale, zbierał przyjacioły,

Mnie już nie prosił - na cóż byłem mu potrzebny?

Mój bezład w domu, bieda, mój nałóg haniebny

Podały mnie na wzgardę i na śmiech przed światem!

Mnie, com niegdyś, rzec mogę, trząsł całym powiatem!

Mnie, którego Radziwiłł nazywał: kochanku!

Mnie, com kiedy wyjeżdżał z mojego zaścianku,

To liczniejszy dwór miałem niżeli książęcy!

Kiedym szablę dostawał, to kilka tysięcy

Szabel błyszczało wkoło, strasząc zamki pańskie!

A potem ze mnie dzieci śmiały się włościańskie!

Tak zrobiłem się nagle w oczach ludzkich lichy!

Jacek Soplica! - Kto zna, co jest czucie pychy..."

Tu Bernardyn osłabiał i upadł na łoże,

A Klucznik rzekł wzruszony: "Wielkie sądy Boże!

Prawda! prawda! więc to ty? i tyżeś to, Jacku

Soplico? pod kapturem? żyłeś po żebracku!

Ty, którego pamiętam, gdy zdrowy, rumiany,

Piękny szlachcic, gdy tobie pochlebiały pany,

Gdy za tobą kobiety szalały! Wąsalu!

Nie tak to dawno. takeś zestarzał się z żalu!

Jakżem ciebie nie poznał po owym wystrzale,

Kiedyś tak do niedźwiedzia trafił doskonale?

Bo nad ciebie nie miała strzelca Litwa nasza,

Byłeś także po Maćku pierwszy do pałasza!

Prawda! o tobie niegdyś śpiewały szlachcianki:

<

A komu na swym wąsie węzełek zawiąże,

Ten zadrży, choćby to był sam Radziwiłł książę>>.

Zawiązałeś ty węzeł i mojemu panu!

Nieszczęśniku! i tyżeś? do takiego stanu?

Jacek Wąsal kwestarzem! wielkie sądy boże!

I teraz! ha! bezkarnie ujść tobie nie może,

Przysiągłem: kto Horeszków krwi kroplę wysączył..."

Tymczasem Ksiądz na łożu usiadł i tak kończył:

"Jeździłem koło zamku; ile biesów w głowie

I w sercu miałem, kto ich imiona wypowie!

Stolnik! zabija dziecię własne, mnie już zabił,

Zniszczył - Jadę pod bramę, szatan mię tam wabił.

Patrz, jak on hula! co dzień w zamku pijatyka,

Ile świec w oknach, jaka brzmi w salach muzyka!

I ten zamek na łysą głowę mu nie runie...

Pomyśl o zemście, to wnet szatan broń podsunie.

Ledwiem pomyślił, szatan nasyła Moskali.

Stałem patrząc; wiesz, jak wasz zamek szturmowali.

*

Bo fałsz, żebym był w jakiej z Moskalami zmowie.

*

"Patrzyłem; różne myśli snuły się po głowie,

Zrazu z uśmiechem głupim, jak na pożar dziecko,

Patrzyłem, potem radość uczułem zbojecką,

Czekając, rychło zacznie palić się i walić;

Czasem myśl przychodziła: skoczyć, ją ocalić,

Nawet Stolnika...

*

Broniliście się, ty wiesz, dzielnie i przytomnie.

Zdziwiłem się; Moskale padali wkoło mnie,

Bydlęta, źle strzelają! - Na widok ich klęski

Złość mię znowu porwała. - Ten Stolnik zwycięski!

I tak-że mu na świecie wszystko się powodzi?

I z tej strasznej napaści z tryumfem wychodzi?

Odjeżdżałem ze wstydem - właśnie był poranek,

Wtem ujrzałem, poznałem: wystąpił na ganek

I brylantową szpinką ku słońcu migotał,

I wąs pokręcał dumnie i wzrok dumny miotał,

I zdało mi się, że mnie szczególniej urągał,

Że mnie poznał i ku mnie rękę t a k wyciągał,

Szydząc i grożąc. - Chwytam karabin Moskala;

Ledwiem przyłożył, prawie nie mierzył - wypala!

Wiesz!...

*

Przeklęta broń ognista! Kto mieczem zabija,

Musi składać się, natrzeć, odbija, wywija,

Może rozbroić wroga, miecz w pół drogi wstrzymać;

Ale ta broń ognista, dosyć zamek imać,

Chwila, jedna iskierka...

*

Czyż uciekałem, kiedyś mierzył do mnie z góry?

Utkwiłem oczy we dwie twojej broni rury,

Rozpacz jakaś! żal dziwny do ziemi mnie przybił!

Czemuż, ach, mój Gerwazy, czemuś wtenczas chybił?

Łaskę byś zrobił! Widać, za pokutę grzechu

Trzeba było..."

Tu znowu brakło mu oddechu.

"Bóg widzi - rzecze Klucznik -

szczerze trafić chciałem!

Ileż ty krwi wylałeś twoim jednym strzałem,

Ileż klęsk spadło na nas i na twą rodzinę,

A wszystko to przez Waszą, Panie Jacku, winę!

A wszakże gdy dziś jegry Hrabię na cel wzięli,

Ostatniego z Horeszków, chociaż po kądzieli,