Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

I sam... i to zabójstwo... i wszystkie następstwa

Tej zbrodni, wszystkie moje biedy i przestępstwa!...

Ja skarżyć nie mam prawa, ja jego morderca,

Ja skarżyć nie mam prawa, przebaczam mu z serca,

Ale i on...

Żeby już raz otwarcie był mnie zrekuzował,

Bo znał nasze uczucia; gdyby nie przyjmował

Mych odwiedzin; to kto wie? może bym odjechał,

Pogniewał się, połajał, w końcu go zaniechał.

Ale on, chytrze dumny, wpadł na koncept nowy:

Udawał, że mu nawet nie przyszło do głowy,

Żeby ja mógł się starać o związek takowy.

A byłem mu potrzebnym, miałem zachowanie

U szlachty i lubili mnie wszyscy ziemianie.

Więc on niby miłości mojej nie dostrzegał,

Przyjmował mnie jak dawniej, a nawet nalegał,

Abym częściej przyjeżdżał; a ilekroć sami

Byliśmy, widząc oczy me przyćmione łzami

I pierś zbyt pełną i już wybuchnąć gotową,

Chytry starzec, wnet wrzucił obojętne słowo

O procesach, sejmikach, łowach...

*

Ach, nieraz przy kieliszkach, gdy się tak rozrzewniał,

Gdy mię tak ściskał i o przyjaźni zapewniał,

Potrzebując mej szabli lub kreski na sejmie,

Gdy musiałem nawzajem ściskać go uprzejmie,

To tak we mnie złość wrzała, że ja obracałem

Ślinę w gębie, a dłonią rękojeść ściskałem,

Chcąc plunąć na tę przyjaźń i wnet szabli dostać;

Ale Ewa, zważając mój wzrok i mą postać,

Zgadywała, nie wiem jak, co się we mnie działo,

Patrzyła błagająca, lice jej bledniało;

A był to taki piękny gołąbek, łagodny,

I wzrok miała uprzejmy taki! tak pogodny!

Taki anielski, że już nie wiem, już nie miałem

Odwagi zagniewać ją, zatrwożyć - milczałem.

I ja, zawadyjaka sławny w Litwie całéj,

Co przede mną największe pany nieraz drżały,

Com nie żył dnia bez bitki, co nie Stolnikowi,

Alebym się pokrzywdzić nie dał i królowi,

Co we wściekłość najmniejsza wprawiała mię sprzeczka,

Ja wtenczas, zły i pjany, milczał jak owieczka!

Jak gdybym Sanctissimum ujrzał!

*

Ileż to razy chciałem serce me otworzyć

I już się nawet przed nim do prośb upokorzyć,

Lecz spójrzawszy mu w oczy, spotkawszy wejrzenia

Zimne jak lód, wstyd mi było mojego wzruszenia;

Spieszyłem znowu jak najzimniej dyskurować

O sprawach, o sejmikach, a nawet żartować.

Wszystko to, prawda, z pychy, żeby nie ubliżyć

Imieniowi Sopliców, żeby się nie zniżyć

Przed panem prośbą próżną, nie dostać odmowy,

Bo jakież by to były między szlachtą mowy,

Gdyby wiedziano, że ja, Jacek...

Soplicy Horeszkowie odmówili dziewkę!

Że mnie, Jackowi, czarną podano polewkę!

*

"W końcu, sam już nie wiedząc, jak sobie poradzić,

Umyśliłem ze szlachty mały pułk zgromadzić

I opuścić na zawsze powiat i Ojczyznę,

Wynieść się gdzie na Moskwę lub na Tatarszczyznę

I zacząć wojnę. Jadę pożegnać Stolnika,

W nadziei, że gdy ujrzy wiernego stronnika,

Dawnego przyjaciela, prawie domownika,

Z którym pił i wojował przez tak długie lata,

Teraz żegnającego i kędyś w kraj świata

Jadącego - że może starzec się poruszy

I pokaże mi przecież trochę ludzkiej duszy,

Jak ślimak rogów!

Ach! kto choć na dnie serca ma dla przyjaciela

Choćby iskierkę czucia, gdy się z nim rozdziela,

Dobędzie się iskierka ta przy pożegnaniu,

Jako ostatni płomyk życia przy skonaniu!

Raz ostatni dotknąwszy przyjaciela skroni,

Częstokroć najzimniejsze oko łzę uroni!

*

"Biedna, słysząc o moim odjeździe, pobladła,

Bez przytomności, ledwie że trupem nie padła,

Nie mogła nic przemówić, aż się jej rzuciły

Strumieniem łzy - poznałem, jak jej byłem miły!

*

Pomnę, pierwszy raz w życiu jam się łzami zalał

Z radości i z rozpaczy, zapomniał się, szalał.

Już chciałem znowu upaść ojcu jej pod nogi,

Wić się jak wąż u kolan, wołać: <

Weź za syna lub zabij!>> Wtem Stolnik posępny,

Zimny jako słup soli, grzeczny, obojętny,

Wszczął dyskurs, o czem? o czem? O córki weselu!

W tej chwili! O Gerwazy! uważ, przyjacielu,

Masz ludzkie serce! ...

Stolnik rzekł: <

Właśnie przyjechał do mnie swat Kasztelanica;

Ty jesteś mój przyjaciel, cóż ty mówisz na to?

Wiesz Wasze, że mam córkę piękną i bogatą,

A kasztelan witebski! wszakże to w senacie

Niskie, drążkowe krzesło. Cóż mi radzisz, bracie?>>

Nie pamiętam już zgoła, co mu na to rzekłem,

Podobno nic - na konia wsiadłem i uciekłem!"

*

"Jacku! - zawołał Klucznik. - Mądre ty przyczyny

Wynajdujesz; cóż? one nie zmniejszą twej winy!

Bo wszakże zdarzało się już nieraz na świecie,

Że kto pokochał pańskie lub królewskie dziecię,

Starał się gwałtem zdobyć, przemyślał wykradać,

Mścił się otwarcie - ale tak chytrze śmierć zadać!

Panu polskiemu! w Polszcze, i w zmowie z Moskalem!"

"Nie byłem w zmowie! -

Jacek odpowiedział z żalem. -

Gwałtem porwać? wszak mógłbym, zza krat i zza klamek

Wydarłbym ją, rozbiłbym w puch ten jego zamek!

Miałem za sobą Dobrzyn i cztery zaścianki.

Ach, gdyby ona była jak nasze szlachcianki,

Silna i zdrowa! gdyby ucieczki, pogoni

Nie zlękła się i mogła słuchać szczęku broni!

Lecz ona biedna! tak ją rodzice pieścili,

Słaba, lękliwa! był to robaczek motyli,

Wiosenna gąsieniczka! I tak ją zagrabić,

Dotknąć ją zbrojną ręką - byłoby ją zabić.

Nie mogłem! Nie.

Mścić się otwarcie, szturmem zamek zwalić w gruzy,

Wstyd, boby powiedziano, żem mścił się rekuzy!

Kluczniku, twoje serce poczciwe nie umie

Uczuć, ile jest piekła w obrażonej dumie.

Szatan dumy zaczął mi lepsze plany raić:

Zemścić się krwawo, ale powód zemsty taić,

Nie bywać w zamku, miłość z serca wykorzenić,