Adam Mickiewicz - Grażyna

Coraz to ciemniej, wiatr północny chłodzi,
Na dole tuman 1 1 tuman – mgła. [przypis edytorski] , a miesiąc 2 2 miesiąc (daw.) – księżyc. [przypis edytorski] wysoko
Pośród krążącej czarnych chmur powodzi
We mgle niecałe pokazował 3 3 pokazowac – dziś: pokazywać. [przypis edytorski] oko;
I świat był na kształt gmachu sklepionego,
A niebo na kształt sklepu 4 4 sklep (daw.) – sklepienie. [przypis edytorski] ruchomego,
Księżyc jak okno, którędy dzień schodzi.

Zamek na barkach nowogródzkiej góry 5 5 Zamek na barkach nowogródzkiej góry (…) – Nowogródek, starożytne miasto w Litwie, niegdyś Jadźwingów, potem Rusinów posiadłość, zburzone przez Tatarów w czasie zagonu przez Erdziwiła Montwiłowicza książęcia litewskiego. O tem zajęciu Stryjkowski: „a gdy się przeprawili (Litwini) przez Niemen, znaleźli we czterech milach górę kraśną i wyniosłą, na której był pierwej zamek stołeczny Nowogródek książęcia ruskiego, przez Bateja cara [Batu chana] zburzony. Tam zaraz Erdziwił założył sobie stolicę i zamek znowu zbudował, a osiadłszy i opanowawszy bez rozlania krwie, gdy nie było komu bronić, wielką część ruskiej ziemi, począł się pisać wielkim książęciem nowogródzkim”; ( Kronika Stryjk.[owskiego] ; karta 265, wyd. królewieck.[ie]). Ruiny zamku dotąd widzieć się dają. [przypis autorski]
Od miesięcznego brał pozłotę blasku,
Po wałach z darni i po sinym piasku
Olbrzymim słupem łamał się cień bury,
Spadając w fosę, gdzie wśród wiecznych cieśni
Dyszała woda spod zielonych pleśni.

Miasto już spało, w zamku ognie zgasły,
Tylko po wałach i po basztach straże
Powtarzanymi płoszą senność hasły 6 6 hasły (daw. N.lm rzecz. r.m. i r.n.) – dziś: hasłami. [przypis edytorski] ;
Wtem się coś z dala na polu ukaże,
Jakowiś ludzie biegą 7 7 biegą (daw.) – dziś popr. forma: biegną. [przypis edytorski] tu po błoniach,
A gałąź cieniu 8 8 cieniu (daw. forma D.lp) – dziś popr.: cienia. [przypis edytorski] za każdym się czerni,
A biegą prędko, muszą być na koniach;
A świecą mocno, muszą być pancerni 9 9 pancerny – tu: okryty pancerzem. [przypis edytorski] .

Zarżały konie, zagrzmiała podkowa:
Trzej to rycerze jadą wzdłuż parowa 10 10 parów – wąwóz; parowa dziś popr. forma D.lp: parowu. [przypis edytorski] ,
Zjechali, stają, a pierwszy z rycerzy
Krzyknie, i w trąbkę mosiężną uderzy.
Uderzył potem raz drugi i trzeci,
Strażnik mu z baszty rogiem odpowiada;
Brzękły wrzeciądze 11 11 wrzeciądze – łańcuchy, sztaby. [przypis edytorski] , pochodnia zaświeci
I most zwodzony z łoskotem opada.

Na tętent koni zbiegli się strażnicy,
Chcąc bliżej poznać i męże 12 12 męże (daw. B.lm rzecz. r.m.) – dziś: mężów. [przypis edytorski] , i stroje.
Pierwszy mąż jechał w zupełnej zbroicy,
Jaką zwykł Niemiec przywdziewać na boje;
I krzyż miał czarny na białej kapicy 13 13 kapica – wierzchnie okrycie mnicha. [przypis edytorski] ,
I krzyż na piersiach u złotej petlicy 14 14 petlicy – dziś: pętlica; pętla. [przypis edytorski] ,
Trąbkę na plecach, kopiją 15 15 kopiją (daw. B.lp) – dziś: kopię. [przypis edytorski] u toku 16 16 tok – podstawka do kopii przy siodle. [przypis edytorski] ,
Różaniec w pasie i szablę u boku.

Poznali męża Litwini z tych znaków;
Więc cicho jeden do drugiego szepce:
«To jakiś urwisz 17 17 urwisz (daw.) – uciekinier; dziś: urwis. [przypis edytorski] od psiarni 18 18 To jakiś urwisz od psiarni Krzyżaków (…) chociaż Niemiec, głos ludzki rozumiał – czytelnik niech uważa, że to jest głos pogański przeciw rycerstwu niemieckiemu użyty [dopisek autorski poza głównymi przypisami autorskimi; red. WL]. [przypis autorski] Krzyżaków 19;
Tuczny, bo pruską krew codziennie chłepce.
O, gdyby nie był nikt tu więcej z warty,
Zaraz by w bagnie skąpał się ten plucha 20 21,
Aż pod most pięścią zgiąłbym łeb zadarty!…»
Tak oni mówią; on niby nie słucha,
Lecz musiał słyszeć, bo się bardzo zdumiał,
A chociaż Niemiec, głos ludzki rozumiał 22.

«Książę jest w zamku?» – «Jest; lecz o tej porze
Bardzoście wasze poselstwo spóźnili;
Dziś nie możecie stawić się we dworze,
Chyba na jutro». – «Jutro? Ani chwili!
Zaraz, natychmiast, choć w spóźnioną porę,
Litaworowi o posłach donieście;
Niebezpieczeństwo na mą głowę biorę,
A wy dla znaku pierścień tylko weźcie,
Nie trzeba więcej: skoro ujrzy godło,
Pozna, kto jestem i co nas przywiodło».

Cichość dokoła, zamek we śnie leży:
Co za dziw? Północ, jesienią noc długa…
Za cóż 23dotychczas w Litawora wieży
Lampa jak gwiazdka między kratą mruga?
Wszak dziś powrócił, jeździł w kraj daleki:
Snu potrzebują troskliwe powieki.

On przecie nie śpi. Posłano na zwiady:
Nie śpi. Lecz żaden z pałacowej straży,
Ani z dworzanów, ani z panów rady,
Do progu jego zbliżyć się nie waży.
Daremnie poseł i grozi, i prosi:
Groźba i prośba na nic się nie przyda;
Kazano wreszcie obudzić Rymwida.
On wolę pańską nosi i odnosi,
On głową w radzie, prawą ręką w boju,
Jego nazywa książę drugim sobą:
W obozie, w zamku, jemu każdą dobą
Wstęp do pańskiego otwarty pokoju.

W pokoju ciemno, i tylko od stoła
Kaganiec światłem konającem 24płonął.
Litawor chodził po gmachu 25dokoła,
A potem stanął i w myślach utonął.
Słucha, co Rymwid o Niemcach powiada;
Ale mu na to nic nie odpowiada;
To się rumieni, to wzdycha, to blednie,
Wydając twarzą troski niepowszednie.
Poszedł ku lampie, żeby ją poprawił 26;
Wrzkomo 27poprawia, a do głębi ciśnie:
Wcisnął nareszcie i całkiem zadławił…
Nie wiem, przypadkiem czyli też umyślnie.

Snadź 28, że poskromić nie mógł wnętrznej 29wrzawy,
I w pogodniejsze wystroić się lice 30;
A jednak nie chciał, by sługa z postawy
Zgadnął pańskiego serca tajemnice.
Znowu komnatę obchodzi dokoła;
Lecz kiedy okna kratowane mijał,
Widna przy blasku miesięcznego koła,
Co się przez szyby i kraty przebijał,
Widna posępność zmarszczonego czoła,
Przycięte usta, oczu błyskawica
I surowego zagorzałość lica.

Potem w róg gmachu zwraca się z pośpiechem,
Każe podwoje zamknąć Rymwidowi.
Siadł i z kłamliwą spokojnością 31mówi,
Szyderskim 32mowę zaprawując 33śmiechem: