Adam Mickiewicz - Grażyna

plucha – tu: łotr. [przypis edytorski]

Zaraz by w bagnie skąpał się ten plucha (…) – nie dziw więc, że Prusacy i pobratymcy ich Litwini czuli wieczną ku Niemcom nienawiść, która stała się wrodzoną prawie ich charakterowi. Za czasów pogańskich, a nawet po przyjęciu chrześcijaństwa, kiedy grzebano Litwina albo Prusaka, płaczkowie śpiewali nad nim: Idź nieboże z nędzy tego świata na lepszy, gdzie drapieżni Niemcy tobie panować nie będą, ale ty im ; o czem świadczą Bielski i Stryjkowski. Dotąd w głębokiej Litwie, pod panowaniem pruskim, nazwać wieśniaka Niemcem jest to zelżyć go najsromotniej. [przypis autorski]

A chociaż Niemiec, głos ludzki rozumiał (…) – nie tylko o charakterze, ale i o rozumie Niemców złe mają wyobrażenie Prusacy i Litwini; przysłowiem jest u nich: „głupi jak Niemiec”. Obacz Kotzebue, Tom I, k. 72: „ Und weil die Deutschen selten der fremden Sprachen Feinheiten machtig wurden, so sagten die Preussen auch wohl von einem einfaltigen Menschen: er ist so dumm wie ein Deutscher ”. Ob. też Linde, pod wyrazem: „Niemiec” i Rhesa: „ Das Jahr in vier Gesangen aus den Lithanischen des Christian Donaleitis ins Deutsche ubertragen ”. [Linde: Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego wyd. 1807–1814; Rhesa: Jan Ludwik Rhesa (zm. w 1843 r.), profesor uniwersytetu w Królewcu, miłośnik starożytności litewskich, wydawca z rękopisu poematu z XVIII w. Chrystiana Donaleitisa „Rok w czterech pieśniach (…)”; red. WL]. Zmarły niedawno profesor królewiecki Rhesa między innymi zabytkami literatury litewskiej ogłosił poemat Litwina Donalejtysa o czterech porach roku, heksametrem napisane, z przydaniem tłumaczenia niemieckiego i uczonych objaśnień. Wspomniane poema, co do rzeczy i pięknego wysłowienia godne pochwały, i stąd jeszcze mieć powinno dla nas szczególny interes, iż jest wiernym obrazem obyczajów ludu litewskiego. Cześć pamiątce szanownego męża, który, lubo cudzoziemiec, zawstydzał rodaków, mało dbałych o historią swojej ojczyzny [dopisek autorski w przypisie do wyd. Wilno 1822; red.WL]. [przypis autorski]

za cóż – tu: dlaczego. [przypis edytorski]

konającem – daw. forma N.i Ms.lp rzecz. r.ż. i r.n.; dziś równa r.m.: konającym. [przypis edytorski]

gmach – tu: komnata. [przypis edytorski]

poszedł (…) żeby ją poprawił – poszedł (…) żeby ją poprawić (składnia łacińska). [przypis edytorski]

wrzkomo (daw.) – rzekomo. [przypis edytorski]

snadź (daw.) – widocznie, prawdopodobnie. [przypis edytorski]

wnętrzny (daw.) – wewnętrzny. [przypis edytorski]

lice a. lica – twarz. [przypis edytorski]

spokojność (daw.) – dziś: spokój. [przypis edytorski]

szyderski (daw.) – dziś: szyderczy. [przypis edytorski]

zaprawując (daw. forma) – dziś: zaprawiając. [przypis edytorski]

Witołd, pan nasz możny i łaskawy – Witołd, syn Kiejstuta, jeden z największych mężów, których wydała Litwa. O jego dziełach wojennych i polityce, oprócz narodowych dziejopisów, czytać w Kotzebue[go] historii wyżej przytoczonej, szczególniej tom III karta 232, tudzież w życiu Swidrygajła: Switrigail, ein Beitrag zu den Geschichten von Litthauen, Russland, Polen und Preussen, von August von Kotzebue. Leipzig, 1820. [przypis autorski]

podwyższyć książęciem – mianować księciem. [przypis edytorski]

pociągnąć miecza – tu: naostrzyć miecz. [przypis edytorski]

zgotować – przygotować. [przypis edytorski]

obrok – pasza dla koni. [przypis edytorski]

słońce z szczorsowskiej granicy/ Pierwszym promykiem grób Mendoga draśnie (…) – Szczorse, dziedzictwo Chreptowiczów, starożytnej familii litewskiej, na wschód Nowogródka położone. Mendog, Mindagos albo Mindowe, Mindak, Mendulf Ryngoltowic, wielki książę litewski, pierwszy, który Litwę spod obcego wpływu uwolnioną do znacznej potęgi wyniósł i stał się strasznym sąsiadom, przyjął był religią chrześcijańską i za pozwoleniem papieża koronował się królem litewskim w Nowogródku r. 1252. Pod Nowogródkiem jest góra, którą zowią dotąd Mendogową i która ma być grobem tego bohatera. [przypis autorski]

zapaśnie – z zapasami. [przypis edytorski]

za co – tu: dlaczego. [przypis edytorski]

nie lubiący (daw. forma imiesł.) – dziś: nie lubiąc. [przypis edytorski]

zabieżyć (daw.) – zapobiec. [przypis edytorski]

kędy (daw.) – gdzie. [przypis edytorski]

potrzeba (daw.) – wyprawa wojenna. [przypis edytorski]

przedsię (daw.) – przecież. [przypis edytorski]

właść – własność. [przypis edytorski]

sławę szczypie (daw.) – uwłacza dobrej sławie. [przypis edytorski]

któreć – które ci (się). [przypis edytorski]

cale (daw.) – całkowicie; zupełnie. [przypis edytorski]

sowity (daw.) – obfity. [przypis edytorski]

A na źwierzynie nie brakło i miodzie – dwa główne artykuły uczty u Litwinów dawnych. [przypis autorski]

łakoć (daw.) – przysmak. [przypis edytorski]

zrazu – najpierw. [przypis edytorski]

łęk – przednia część siodła. [przypis edytorski]

czyli – konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy raczej. [przypis edytorski]

zaszczepić – tu: zamknąć. [przypis edytorski]

końce – tu: cele. [przypis edytorski]

wiem Witołda, że z wojskami stoi – wiem, że Witold z wojskami stoi (składnia łac.). [przypis edytorski]

wstręty czynić (daw.) – stawiać opór; przeszkadzać. [przypis edytorski]

ja z mistrzem pruskiego Zakonu – na czele Zakonu Niemieckiego czyli Krzyżaków był wielki mistrz, obierany od kapituły; po nim wielki komtur, tretzler, czyli podskarbi zakonu, marszałek, czyli hetman, i komturowie, czyli komandorowie szczególnych konwentów po miastach i zamkach. [przypis autorski]

plon (daw.) – łup. [przypis edytorski]