Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Padł koń Hrabi, spadł Hrabia; Klucznik krzycząc bieży

Na ratunek, bo widzi: jegry na cel wzięli

Ostatniego z Horeszków, chociaż po kądzieli.

Robak był bliższy, Hrabię ciałem swym zakrywa,

Dostał za niego postrzał, spod konia dobywa,

Uprowadza; a szlachcie każe się rozstąpić,

Lepiej mierzyć, postrzałów nadaremnych skąpić,

Kryć się za płoty, studnię, za ściany obory;

Hrabia z jazdą ma czekać sposobniejszej pory.

Plany Robaka pojął i wykonał cudnie

Tadeusz; stał ukryty za drewnianą studnię;

A że trzeźwy i dobrze strzelał z dubeltówki

(Mógł trafić do rzuconej w powietrze złotówki),

Okropnie razi Moskwę, starszyznę wybiera:

Za pierwszym zaraz strzałem ubił feldfebera.

Potem z dwóch rur raz po raz dwóch sierżantów sprząta,

Mierzy to po galonach, to w środek trójkąta,

Gdzie stał sztab; zaczem Ryków gniewa się i dąsa.

Tupa nogami, szpady swej rękojeść kąsa:

"Majorze Płucie - woła - co to z tego będzie?

Wkrótce tu nie zostanie nikt z nas przy komendzie!"

Więc Płut na Tadeusza krzyknął z wielkim gniewem:

"Panie Polak, wstydź się Pan chować się za drzewem,

Nie bądź tchórz, wyjdź na środek, bij się honorowie,

Po żołniersku". - A na to Tadeusz odpowie:

"Majorze! Jeśli jesteś tak śmiałym rycerzem,

A czegoż ty się chowasz za jegrów kołnierzem?

Nie tchórzę ja przed tobą, wynidź no zza płotów,

Dostałeś w twarz, jam przecie bić się z tobą gotów!

Po co krwi rozlew! Między nami była zwada,

Niechajże ją rozstrzygnie pistolet lub szpada.

Daję ci broń na wybor, od działa do szpilki;

A nie, to was wystrzelam jako w jamie wilki".

I to mówiąc wystrzelił, a tak dobrze mierzył,

Że porucznika obok Rykowa uderzył.

"Majorze - szepnął Ryków - wyjdź na pojedynek

I pomścij się za jego raniejszy uczynek.

Jeśli tego szlachcica kto inny zabije,

To, Major widzi, Major hańby swej nie zmyje.

Trzeba tego szlachcica na pole wywabić,

Nie można z karabina, to choć szpadą zabić.

Co puka, to nie sztuka; to wolę, co kole -

Mówił stary Suworow; wyjdź, Majorze, w pole,

Bo on nas powystrzela; patrz, bierze do celu".

Na to rzekł Major: "Ryków! miły przyjacielu!

Ty jesteś zuch na szpady, wyjdź ty, bracie Ryków,

Lub wiesz co? wyszlem kogo z naszych poruczników.

Ja major, ja nie mogę odstąpić żołnierzy,

Do mnie batalijonu komenda należy".

Słysząc to Ryków szpadę podniósł, wyszedł śmiało,

Kazał ognia zaprzestać, machnął chustką białą.

Pyta się Tadeusza, jaką broń podoba;

Po układach - na szpady zgodzili się oba.

Tadeusz broni nie miał; gdy szukano szpady,

Wyskoczył Hrabia zbrojny i zerwał układy.

"Panie Soplico! - wołał - z przeproszeniem Pana,

Pan wyzwałeś Majora! ja do Kapitana

Mam dawniejszą urazę: on do zamku mego

("Mów Pan - przerwał Protazy - do zamku naszego")

On wpadł - rzekł kończąc Hrabia - na czele złodziejów,

On, poznałem Rykowa, wiązal mych dżokejów.

Skarzę go, jakom zbójców skarał pod opoką,

Którą Sycylijanie zwą Birbante-rokko".

Uciszyli się wszyscy, ustało strzelanie,

Wojska ciekawe patrzą na wodzów spotkanie:

Hrabia i Ryków idą, obróceni bokiem,

Prawą ręką i prawym grożąc sobie okiem;

Wtem lewymi rękami odkrywają głowy

I kłaniają się grzecznie (zwyczaj honorowy:

Nim przyjdzie do zabójstwa, naprzód się przywitać).

Już spotkały się szpady i zaczęły zgrzytać;

Rycerze, wznosząc nogi, prawemi kolany

Przyklękają, w przód i w tył skacząc na przemiany.

Ale Płut, Tadeusza widząc przed swym frontem,

Naradzał się po cichu z gifrejterem Gontem,

Który w rocie uchodził za pierwszego strzelca.

"Gonto - rzekł Major - widzisz ty tego wisielca?

Jeśli mu wsadzisz kulę, tam pod piątym żebrem,

To dostaniesz ode mnie cztery ruble srebrem".

Gont odwodzi karabin, do zamka się chyli,

Wierni go towarzysze płaszczami okryli;

Mierzy nie w żebro, ale w głowę Tadeusza,

Strzelił i trafił - blisko, w środek kapelusza.

Okręcił się Tadeusz, aż Kropiciel wpada

Na Rykowa, a za nim szlachta, krzycząc: "Zdrada!"

Tadeusz go zasłania, ledwie zdołał Ryków

Zrejterować się i wpaść we środek swych szyków.

Znowu Dobrzyńscy z Litwą natarli w zawody

I pomimo dawniejsze dwóch stronnictw niezgody

Walczą jak bracia, jeden drugiego zachęca.

Dobrzyńscy, widząc jak się Podhajski wykręca

Tuż przed szeregiem jegrów i kosą ich kraje,

Zawołali z radością: "Niech żyją Podhaje!

Naprzód, bracia Litwini! Górą, górą Litwa!"

Skołubowie zaś, widząc, jak waleczny Brzytwa,

Choć ranny, leci z szablą wzniesioną do góry,

Krzyknęli: "Górą Maćki, niech żyją Mazury!"

Dodawszy wzajem serca, biegą na Moskali;

Nadaremnie ich Robak z Maćkiem wstrzymywali.

Gdy tak na rotę jegrów uderzano z przodu,

Wojski rzuca plac boju, idzie do ogrodu;

Przy boku jego stąpał ostrożny Protazy,

A Wojski mu po cichu wydawał rozkazy.

Stała w ogrodzie, prawie pod samym parkanem,

O który się opierał Ryków swym trójgranem,

Wielka, stara sernica, budowana w kratki

Z belek na krzyż wiązanych, podobna do klatki.

W niej świeciły się białych serów mnogie kopy;

Wkoło zaś wahały się suszące się snopy

Szałwiji, benedykty kardy, macierzanki:

Cała zielna domowa apteka Wojszczanki.

Sernica w górze miała wszerz sążni półczwarta.

A u dołu na jednym wielkim słupie wsparta,

Niby gniazdo bocianie. Stary słup dębowy

Pochylił się, bo już był wygnił do połowy,

Groził upadkiem. Nieraz Sędziemu radzono,

Aby zrucił budowę wiekiem nadwątloną;

Ale Sędzia powiadał, że woli poprawiać

Aniżeli rozrucać, albo też przestawiać.

Odkładał budowanie do sposobnej pory,

Tymczasem pod słup kazał wetknąć dwie podpory.