Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

I gdyby mnie Dobrodziej Sędzia nie przeszkodził,

Ja bym u stołu obu przeciwników zgodził.

Bo chciałem opowiedzieć wypadek ciekawy,

Podobny do zdarzenia wczorajszej wyprawy,

Co trafił się najpierwszym strzelcom za mych czasów,

Posłowi Rejtanowi i księciu Denassów.

Przypadek był takowy:

Jenerał Podolskich

Ziem przejeżdżał z Wołynia do swoich dóbr polskich,

Czy też, gdy dobrze pomnę, na sejm do Warszawy.

Po drodze zwiedzał szlachtę, już to dla zabawy,

Już dla popularności; wstąpił więc do pana

Tadeusza, dziś świętej pamięci, Rejtana,

Który był potem naszym nowogrodzkim posłem

I w którego ja domu od dzieciństwa wzrosłem.

Owoż Rejtan na przyjazd księcia Jenerała

Zaprosił gości - liczna szlachta się zebrała,

Było teatrum (Książę kochał się w teatrze);

Fajerwerk dawał Kaszyc, który mieszka w Jatrze,

Pan Tyzenhauz tancerzy przysłał, a kapele

Ogiński i pan Sołtan, co mieszka w Zdzięciele.

Słowem, dawano huczne nad spodziw zabawy

W domu, a w lasach wielkie robiono obławy.

Wiadomo zaś Waszmościom jest, że prawie wszyscy,

Ile ich zapamiętać można, Czartoryscy,

Choć idą z Jagiellonów krwi, lecz do myślistwa

Nie są bardzo pochopni, pewno nie z lenistwa,

Lecz z gustów cudzoziemskich; i książę Jenerał

Częściej do książek niźli do psiarni zazierał,

I do alkówek damskich częściej niż do lasów.

W świcie Księcia był książę niemiecki Denassów,

O którym powiadano, że w libijskiej ziemi

Goszcząc, polował niegdyś z królmi murzyńskiemi

I tam tygrysa śpisą w ręcznym boju zwalił,

Z czego się bardzo książę ów Denassów chwalił.

U nas zaś polowano na dziki w tę porę;

Rejtan zabił ze sztucca ogromną maciorę,

Z wielkim niebezpieczeństwem, bo z bliska wypalił.

Każdy z nas trafność strzału wydziwiał i chwalił,

Tylko Niemiec Denassów obojętnie słuchał

Pochwał takich i, chodząc, pod nos sobie dmuchał:

Że trafny strzał dowodzi tylko śmiałe oko,

Biała broń śmiałą rękę; i zaczął szeroko

Znowu gadać o swojej Libiji i śpisie,

O swych królach murzyńskich i o swym tygrysie.

Markotno to się stało panu Rejtanowi,

Był człek żywy, uderzył po szabli i mówi:

<

Warte dziki tygrysów, a spis karabele>> -

I zaczynali z Niemcem dyskurs nazbyt żwawy.

Szczęściem, książę Jenerał przerwał te rozprawy,

Godząc ich po francusku. Co tam gadał, nie wiem,

Ale ta zgoda był to popioł nad żarzewiem,

Bo Rejtan wziął do serca, okazyi czekał

I dobrą sztukę spłatać Niemcowi przyrzekał;

Tej sztuki ledwie własnym nie przypłacił zdrowiem,

A spłatał ją nazajutrz, jak to wnet opowiem".

Tu Wojski umilknąwszy prawą rękę wznosił

I u Podkomorzego tabakiery prosił;

Długo zażywa, kończyć powieści nie raczy,

Jak gdyby chciał zaostrzyć ciekawość słuchaczy.

Zaczynał wreszcie, kiedy znowu mu przerwano

Powieść taką ciekawą, tak pilnie słuchaną!

Bo do Sędziego nagle któś przysłał człowieka,

Donosząc, że z niezwłocznym interesem czeka.

Sędzia, dając dobranoc, żegnał całe grono;

Natychmiast się po różnych stronach rozpierzchniono:

Ci spać do domu, tamci w stodole na sianie;

Sędzia szedł podróżnemu dawać posłuchanie.

Inni już śpią. Tadeusz po sieniach się zwija,

Chodząc jako wartownik około drzwi stryja,

Bo musi w ważnych rzeczach rady jego szukać

Dziś jeszcze, nim spać pójdzie; nie śmie do drzwi stukać.

Sędzia drzwi na klucz zamknął, z kimś tajnie rozmawia;

Tadeusz końca czeka, a ucha nadstawia.

Słyszy wewnątrz szlochanie; nie trącając klamek,

Ostróżnie dziurką klucza zagląda przez zamek.

Widzi rzecz dziwną! Sędzia i Robak na ziemi

Klęczeli objąwszy się i łzami rzewnemi

Płakali, Robak ręce Sędziego całował,

Sędzia Księdza za szyję płacząc obejmował;

Wreszcie po ćwierćgodzinnem przerwaniu rozmowy

Robak po cichu tymi odezwał się słowy:

"Bracie; Bóg wie, żem dotąd tajemnic dochował,

Którem z żalu za grzechy w spowiedzi ślubował;

Że Bogu i Ojczyźnie poświęcony cały,

Nie służąc pysze, ziemskiej nie szukając chwały,

Żyłem dotąd i chciałem umrzeć bernardynem,

Nie wydając nazwiska nie tylko przed gminem,

Ale nawet przed tobą i przed własnym synem!

Wszakże ksiądz prowincyjał dał mi pozwolenie

In articulo mortis zrobić objawienie.

Kto wie, czy wrócę żywy! Kto wie, co się stanie

W Dobrzynie! Bracie! wielkie, wielkie zamieszanie!

Francuz jeszcze daleko; nim przeminie zima,

Trzeba czekać, a szlachta pono nie dotrzyma.

Możem zanadto czynnie z powstaniem się krzątał!

Pono źle zrozumieli! Klucznik wszystko splątał!

Ten wariat Hrabia! słyszę, pobiegł do Dobrzyna!

Nie mogłem go uprzedzić, ważna w tym przyczyna:

Stary Maciek mnie poznał, a jeśli odkryje,

Potrzeba będzie oddać pod Scyzoryk szyję.

Nic Klucznika nie wstrzyma! mniejsza o mą głowę,

Lecz tym odkryciem spisku zerwałbym osnowę.

Przecież dziś tam być muszę! widzieć, co się dzieje,

Choćbym zginął; beze mnie szlachta oszaleje!

Bądź zdrów, najmilszy bracie, bądź zdrów, śpieszyć muszę.

Jeśli zginę, ty jeden westchniesz za mą duszę;

W przypadku wojny tobie cała tajemnica

Wiadoma; kończ, com zaczął, pomnij, żeś Soplica!"

Tu Ksiądz łzy otarł, habit zapiął, kaptur włożył

I okienicę tylną po cichu otworzył,

Widać było, że oknem do ogrodu skakał;

Sędzia, zostawszy jeden, siadł w krześle i płakał.

Chwilę czekał Tadeusz, nim w klamkę zadzwonił;

Otworzono mu; cicho wszedł, nisko się skłonił:

"Stryjaszku Dobrodzieju - rzekł - ledwie dni kilka

Przebawiłem tu, dni te minęły jak chwilka;

Nie miałem czasu z twoim domem się nacieszyć

I z tobą, a odjeżdżać muszę, muszę śpieszyć