Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Pomniki nasze! ileż co rok was pożera

Kupiecka lub rządowa, moskiewska siekiera!

Nie zostawia przytułku ni leśnym śpiewakom,

Ni wieszczom, którym cień wasz tak miły jak ptakom.

Wszak lipa czarnolaska, na głos Jana czuła,

Tyle rymów natchnęła! Wszak ów dąb gaduła

Kozackiemu wieszczowi tyle cudów śpiewa!

Ja ileż wam winienem, o domowe drzewa!

Błahy strzelec, uchodząc szyderstw towarzyszy

Za chybioną źwierzynę, ileż w waszej ciszy

Upolowałem dumań, gdy w dzikim ostępie

Zapomniawszy o łowach usiadłem na kępie,

A koło mnie srebrzył się tu mech siwobrody,

Zlany granatem czarnej zgniecionej jagody,

A tam się czerwieniły wrzosiste pagórki,

Strojne w brusznice jakby w koralów paciorki.

Wokoło była ciemność; gałęzie u góry

Wisiały jak zielone, gęste, niskie chmury;

Wicher kędyś nad sklepem szalał nieruchomym,

Jękiem, szumami, wyciem, łoskotami, gromem:

Dziwny, odurzający hałas! Mnie się zdało,

Że tam nad głową morze wiszące szalało.

Na dole jak ruiny miast: tu wywrot dębu

Wysterka z ziemi na kształt ogromnego zrębu;

Na nim oparte, jak ścian i kolumn obłamy:

Tam gałęziste kłody, tu wpół zgniłe tramy,

Ogrodzone parkanem traw. W środek tarasu

Zajrzeć straszno, tam siedzą gospodarze lasu:

Dziki, niedźwiedzie, wilki; u wrót leżą kości

Na pół zgryzione jakichś nieostrożnych gości.

Czasem wymkną się w górę przez trawy zielenie,

Jakby dwa wodotryski, dwa rogi jelenie

I mignie między drzewa źwierz żółtawym pasem,

Jak promień, kiedy wpadłszy gaśnie między lasem.

I znowu cichość w dole. Dzięcioł na jedlinie

Stuka z lekka i dalej odlatuje, ginie,

Schował się, ale dziobem nie przestaje pukać,

Jak dziecko, gdy schowane woła, by go szukać.

Bliżej siedzi wiewiórka, orzech w łapkach trzyma,

Gryzie go; zawiesiła kitkę nad oczyma,

Jak pióro nad szyszakiem u kirasyjera;

Chociaż tak osłoniona, dokoła spoziera;

Dostrzegłszy gościa, skacze gajów tanecznica

Z drzew na drzewa, miga się jako błyskawica;

Na koniec w niewidzialny otwór pnia przepada,

Jak wracająca w drzewo rodzime dryjada.

Znowu cicho.

Wtem gałąź wstrząsła się trącona

I pomiędzy jarzębin rozsunione grona

Kraśniejsze od jarzębin zajaśniały lica:

To jagód lub orzechów zbieraczka, dziewica;

W krobeczce z prostej kory podaje zebrane

Bruśnice świeże jako jej usta rumiane;

Obok młodzieniec idzie, leszczynę nagina,

Chwyta w lot migające orzechy dziewczyna.

Wtem usłyszeli odgłos rogów i psów granie:

Zgadują, że się ku nim zbliża polowanie,

I pomiędzy gałęzi gęstwę, pełni trwogi,

Zniknęli nagle z oczu jako leśne bogi.

W Soplicowie ruch wielki; lecz ni psów hałasy,

Ani rżące rumaki, skrzypiące kolasy,

Ni odgłos trąb dających hasło polowania

Nie mogły Tadeusza wyciągnąć z posłania;

Ubrany padłszy w łóżko, spał jak bobak w norze.

Nikt z młodzieży nie myślił szukać go po dworze;

Każdy sobą zajęty śpieszył, gdzie kazano;

O towarzyszu sennym całkiem zapomniano.

On chrapał. Słońce w otwór, co śród okienicy

Wyrżnięty był w kształt serca, wpadło do ciemnicy

Słupem ognistym, prosto sennemu na czoło;

On jeszcze chciał zadrzemać i kręcił się wkoło,

Chroniąc się blasku: nagle usłyszał stuknienie,

Przebudził się; wesołe było przebudzenie.

Czuł się rzeźwym jak ptaszek, z lekkością oddychał,

Czuł się szczęśliwym, sam się do siebie uśmiéchał:

Myśląc o wszystkiem, co mu wczora się zdarzyło,

Rumienił się i wzdychał, i serce mu biło.

Spojrzał w okno, o dziwy! w promieni przezroczu,

W owem sercu, błyszczało dwoje jasnych oczu,

Szeroko otworzonych, jak zwykle wejrzenie,

Kiedy z jasności dziennej przedziera się w cienie;

Ujrzał i małą rączkę, niby wachlarz z boku

Nadstawioną ku słońcu dla ochrony wzroku;

Palce drobne, zwrócone na światło różowe,

Czerwieniły się na wskroś jakby rubinowe;

Usta widział ciekawe, roztulone nieco,

I ząbki, co jak perły śród koralów świecą,

I lica, choć od słońca zasłaniane dłonią

Różową, same całe jak róże się płonią.

Tadeusz spał pod oknem; sam ukryty w cieniu,

Leżąc na wznak, cudnemu dziwił się zjawieniu

I miał je tuż nad sobą, ledwie nie na twarzy;

Nie wiedział, czy to jawa, czyli mu się marzy

Jedna z tych miłych, jasnych twarzyczek dziecinnych,

Które pomnim widziane we śnie lat niewinnych.

Twarzyczka schyliła się - ujrzał, drżąc z bojaźni

I radości, niestety! ujrzał najwyraźniej,

Przypomniał, poznał włos ów krótki, jasnozłoty,

W drobne, jako śnieg białe, zwity papiloty

Niby srebrzyste strączki, co od słońca blasku

Świeciły jak korona na świętych obrazku.

Zerwał się; i widzenie zaraz uleciało

Przestraszone łoskotem; czekał, nie wracało!

Tylko usłyszał znowu trzykrotne stukanie

I słowa: "Niech Pan wstaje, czas na polowanie,

Pan zaspał". Skoczył z łóżka i obu rękami

Pchnął okienicę, że aż trzasła zawiasami

I rozwarłszy się w obie uderzyła ściany;

Wyskoczył, patrzył wkoło zdumiony, zmieszany,

Nic nie widział, nie dostrzegł niczyjego śladu.

Niedaleko od okna był parkan od sadu,

Na nim chmielowe liście i kwieciste wieńce

Chwiały się; czy je lekkie potrąciły ręce?

Czy wiatr ruszył? Tadeusz długo patrzył na nie,

Nie śmiał iść w ogród; tylko wsparł się na parkanie,

Oczy podniosł i z palcem do ust przyciśnionym

Kazał sam sobie milczeć, by słowem kwapioném

Nie rozerwał myślenia; potem w czoło stukał,

Niby do wspomnień dawnych, uśpionych w niem, pukał,

Na koniec, gryząc palce, do krwi się zadrasnął

I na cały głos: "Dobrze, dobrze mi tak!" wrzasnął.

We dworze, gdzie przed chwilą tyle było krzyku,

Teraz pusto i głucho jak na mogilniku:

Wszyscy ruszyli w pole; Tadeusz nadstawił

Uszu i ręce do nich jak trąbki przyprawił,

Słuchał, aż mu wiatr przyniosł, wiejący od puszczy,

Odgłosy trąb i wrzaski polującej tłuszczy.

Koń Tadeusza w stajni czekał osiodłany,

Wziął więc flintę, skoczył nań i jak opętany

Pędził ku karczmom, które stały przy kaplicy,

Kędy mieli się rankiem zebrać obławnicy.

Dwie chyliły się karczmy po dwóch stronach drogi,

Oknami wzajem sobie grożąc jako wrogi;

Stara należy z prawa do zamku dziedzica,

Nową na złość zamkowi postawił Soplica.

W tamtej, jak w swym dziedzictwie, rej wodził Gerwazy,

W tej najwyższe za stołem brał miejsce Protazy.

Nowa karczma nie była ciekawa z pozoru.

Stara wedle dawnego zbudowana wzoru,

Który był wymyślony od tyryjskich cieśli,

A potem go Żydowie po świecie roznieśli:

Rodzaj architektury obcym budowniczym

Wcale nie znany; my go od Żydów dziedziczym.

Karczma z przodu jak korab, z tyłu jak świątynia:

Korab, istna Noego czworogranna skrzynia,

Znany dziś pod prostackiem nazwiskiem stodoły;

Tam różne są zwierzęta: konie, krowy, woły,

Kozy brodate; w górze zaś ptastwa gromady

I płazów choć po parze, są też i owady.

Część tylnia, na kształt dziwnej świątyni stawiona,

Przypomina z pozoru ów gmach Salomona,

Który pierwsi ćwiczeni w budowań rzemieśle