Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

А мо й цяпер я саграшыў, што так зарання,

Не па загаду ўладаў распачаў паўстанне!

Ды думка, што Сапліцы першыя ў радзіме

"Пагоню" ўзнімуць і сваё праславяць імя...

Здаецца... думка чыстая...

Хацеў ты помсты? Маеш! Хопіць гэтай кары,

Што Бог тваім мячом разбіў мае ўсе мары.

Ты збльггаў планы шмат гадоў снаванай змовы

І мэты велізарнае сарваў асновы!

Апошнія мае пачуцці ў гэтым свеце,

Якія я насіў, што мне былі, як дзеці,

Ты ў бацькавых вачах забіў. І я прабачыў!

Ты!.."

"Каб таксама Бог і мне прабачыць рачыў!-

Прамовіў Ключнік.- Калі хочаш прычасціцца,

Дык я ж не лютар, не схізматык, пан Сапліца!

Хто крыўдзіць цяжка хворага, той моцна грэшыць.

Хачу сказаць такое, што цябе мо ўцешыць:

Калі нябожчык пан мой ранены зваліўся,

А я укленчыў ля яго і нахіліўся

Над ім, мячом крыві кранаючы, і кляўся

Адпомсціць, пан руку ўгару падняць стараўся

І крыж паветраны ў тваім напрамку значыў.

Не мог сказаць, дык знак даў, што табе прабачыў.

Я зразумеў, ды так паддаўся д'яблу злому,

Што пра той крыж ні слова не сказаў нікому".

Тут мукі хворага размову перарвалі,

І доўгія хвіліны цішыні насталі.

Ксяндза чакаюць. Вось падковы зазванілі

І арандар пастукаў у той самай хвілі:

Пісьмо ёсць важнае, пакажа толькі Яцку.

Дык Яцак перадаў пісьмо Суддзі па-брацку,

Прасіў чытаць. Пісьмо ад Фішара, ад шэфа

Са штаба войскаў Панятоўскага Юзэфа.

Даносіць ён, што ў кесаравым кабінеце

Вайна ўжо вырашана і па цэлым свеце

Ўжо аб'яўляецца. Варшаўскі сейм сабраны

3 удзелам мазаўшан. Народ усхваляваны.

Літва ізноў павінна з Польшчаю злучыцца.

А Яцак, слухаючы, ціха стаў маліцца

Грамнічку пасвянцаную да сэрца ціснуў,

І зрокам абнадзееным у неба бліснуў.

Заліўшыся апошняй радаснай слязою,

Сказаў: "Цяпер пусці слугу твайго ў спакоі!".

Усе укленчылі, бо тут жа за парогам

Званок азваўся: ксёндз прыехаў "з Панам Богам".

Якраз ужо і ноч рассейваць стала цені -

Ружовыя ўжо беглі праз блакіт праменні.

Праз вокны ўскочылі брыльянтавыя стрэлы

І твар на ложку, ад пакутаў пастарэлы,

Прыгожа ўбралі, золатам акрыўшы скроні,

Што ззяў, нібы святы, у вогненай кароне.

Кніга адзінаццатая. Год 1812

Змест: Вясеннія знаменні.Прыход войскаў. Набажэнства. Афіцыйная рэабілітацыя сеятой памяці Яцка Сапліцы. 3 гутаркі Гервазага з Пратазым можна зрабіць высноеу пра блізкі канец судоеай справы. Заляцанні ўлана да дзяўчыны. Развязваецца спрэчка пра Кусага і Сокала. Пасля гэтага госці збіраюцца на бяседу. Прадстаўленне камандзірам нарачоных пар.

О годзе той, як памятны ты ў нашым краі!

Цябе завуць дагэтуль годам ураджаю

І годам войнаў, і дагэтуль людзі баюць

Пра слаўны год і песні пра яго спяваюць.

Даўно ты быў прадказаны нябесным цудам

І звесткай папярэджаны глухой між людам.

На сэрцы літвіноў напала ў весну гэту

І прадчуванне, нібы прад сканчэннем свету,

І сумна-радаснае нейкае чаканне

I быдла ў полі першы раз вясною ранняй,

Хоць і заморанае голадам, худое,

На рунь не бегла, а лянівай грамадою

Паклалася, ўдыхаючы раллі пах свежы,

Раўло і перажоўвала астаткі ежы.

Сяляне, цягнучыся на палі з плугамі,

Не цешацца вясной ні полем, ні лугамі

Стрымоўваюць валоў і коней з бараною

І ўсё цікавяцца заходняй стараною,

Як быццам цуду выглядаючы якога.

На птушкі з выраю глядзяць усе з трывогай.

Вярнуўся бусел на гняздо і на світанні

Раскінуў крыллі белыя - вясны сцяг ранні.

За ім крыклівым статкам, дружнай грамадою

Ляцелі ластаўкі, кружылі над вадою

І мерзлае балота на дамкі насілі.

Вальдшнэпаў вечарам шуршэлі ў лесе крыллі,

І статкі дзікіх гусак неба пакідалі

І зморана і гулка на папас сядалі,

І дзесьці ў хмарах чуўся покліч жураўліны.

Начныя старажы ў такія вось хвіліны

Пытаюць здзіўлена: што птушак так трывожыць

І што іх гэткі ранні пералёт варожыць?

А вось і статкі новыя; як гурт сінічак,

Шпакоў і снегіроў, заззялі маляўніча

На стройньк шапках кутасы, сцяжкі на піках.

Вось коннікі! Здзіўляе зброя, форма, лік іх!

Палкі, як талы снег вясною, нечакана

Плывуць дарогамі няспынна, нестрымана.

З лясоў чарнеюць шапкі, штык ільсніцца важкі,

Паўзуць пяхоты незлічонае мурашкі.

Усе на поўнач! Быццам вырай пакідалі

За птушкамі і людзі, паляцеўшы ў далі,

Нібы іх гнаў інстынкт у гэты край нязнаны

Гарматы, людзі, коні цераз змрок, туманы