Неизвестно - Дубянецкі

Вярнуўся са шматгадовай ссылкі акадэмік Андрэй Сахараў. Больш за сто барацьбітоў за правы чалавека вызваленыя з турмаў, канцэнтрацыйных лагероў, з “псіхушак”, некаторым з іх дазволена выехаць на жыхарства за мяжу.

У часопісах пачалі публікаваць не толькі забароненыя творы прызнаных савецкіх пісьменнікаў, але таксама і творы былых “ворагаў народу”, гэта значыць, сапраўдных патрыётаў, з такім ярлыком рэпрэсаваных Леніным, Сталіным і іх паслядоўнікамі.

Друк, радыё, тэлебачанне патроху набіраюць нармальныя рысы нармальных сродкаў інфармацыі.

Рыхтуюцца адпаведныя законы-гарантыі правоў чалавека. Вось, напрыклад, толькі што апублікаваны парадак чарговай, сёмай, сесіі Вярхоўнага Савету СССР. Сярод пытанняў бачым і такія, як: “Аб праекце Закону СССР пра ўсенароднае аб- меркаванне важных пытанняў дзяржаўнага жыцця” і “Аб праекце Закону СССР пра парадак абскарджання неправамерных дзеянняў службовых асобаў, якія парушаюць правы грамадзянаў”. Вось без якіх нават законаў 70 гадоў абыходзіліся? Жах!!!

Скажам прама, што гэтага зусім нямала, калі ўлічыць, што “Адліга-2” аб- вешчаная Міхаілам Гарбачовым (дай Бог яму здароўя!) не так даўно. Калі захаваюцца гэтыя напрамкі дэмакратызацыі і цяперашнія яе тэмпы, калі гэты ачышчальны працэс ахопіць усе сферы культурнага, грамадскага, гаспадарчага і нацыянальнага жыцця краіны, то і сапраўды гадоў так праз дзясятак СССР, мабыць, можна будзе ўжо назваць дэмакратычнай дзяржавай.

Вось і цяпер стала вядома, што КДБ перастаў глушыць перадачы радыёстанцыі “Голас Амерыкі”. А крыху раней гэта зроблена і ў адносінах да перадач радыёстанцыі “Бі-бі-сі”.

Гэтая падзея супала з вывадам у эфір беларускіх нацыянальных праблемаў. Абмяркоўваюцца выступление Ніла Гілевіча на апошнім пленуме Саюзу пісьменнікаў СССР, а таксама закрыты зварот дваццаці васьмі дзеячаў бела­рускай культуры да М. С. Гарбачова. I там, і там востра пастаўленае пытанне беларусізацыі Беларусі. I адно, і другое можна было б назваць адным гучным воклічам: “Спыніць русіфікацыю Беларусі!”. Як ніколі дагэтуль, у эфіры, на- рэшце, пачалі лунаць словы важкіх нашых дакументаў. Толькі цяпер, можа, увесь свет пачуе пра наш боль, пра нашую смяротную бяду.

4 чэрвеня 1987 году. Адбыўся найвыдатнейшы пленум праўлення Саюзу пісьменнікаў БССР. Пленум праходзіў у Доме літаратара з 10 да 20 гадзінаў пад наглядам інструктара ЦК КПСС(!?) А. С. Філіна, загадчыка аддзела ЦК КПБ I. I. Антановіча, намесніка Старшыні Савету Міністраў БССР Н. М.Мазай, загадчыка сектару мастацкай літаратуры ЦК КПБ А. I. Бутэвіча, пры ўдзеле некаторых “профільных” міністраў і іншых “спецыялістаў”. Афіцыйна ставілася на яго абмеркаванне пытанне “Сацыяльныя і маральныя праблемы ў жыцці і літаратуры”. Гэта дало магчымасць глыбока прааналізаваць тую тупіковую сітуацыю, што ўтварылася ў нас з беларускай моваю і вакол яе. До­брым штуршком тут быў цудоўны даклад Ніла Гілевіча.

Пасля яго выступіла 18 чалавек. Акрамя таго, было нямала пытанняў. Не­каторыя з іх можна лічыць цэлымі выступленнямі.

I так, прамоўцы і сёе-тое з іх прамоў.

1. Янка Брыль. 3-ці том “Шэметаў” Міколы Лобана так зарэдагавалі ў часопісе “Полымя”, што адны рэбры засталіся. А за гэтым недарэчным варыянтам пайшло і выдавецтва “Мастацкая літаратура”, выпускаючы твор у свет.

Дзе-нідзе ў рэдакцыях і выдавецтвах любяць купюры. Прыгадаем хоць такі факт, калі большасць рэдкалегіі часопіса (“Маладосць” - М. Д.) прагаласавала за купюры ва ўспамінах (I. Шамякіна - М. Д.) пра Андрэя Макаёнка.

Прамоўца патрабаваў вярнуць беларускай літаратуры Алеся Гаруна, Цішку Гартнага, Усевалада Iгнатоўскага і шмат іншых, супраць якіх і цяпер яшчэ не сціхае голас прыдворнага рэбэ.

2. Віктар Каваленка. Перагледзець няправільныя ацэнкі “нашаніўскага” пе- рыяду беларускай літаратуры, а таксама перыяду грамадзянскай вайны.

Праз выдавецтвы “Навука і тэхніка” і “Народная асвета” выпусціць цыкл нарысаў аркушаў па дзесяць пра пісьменнікаў, на якіх крытыка яшчэ дагэтуль не звярнула грунтоўнай увагі. Гэта такія пісьменнікі, як Алесь Разанаў, Алесь Жук, Анатоль Кудравец, Васіль Зуёнак, Пятрусь Макаль.

Падтрымаў закід дакладчыка ў адрас Сямёна Букчына, які ў апошнім выпуску “Литературной газеты” прызнаў моўную сітуацыю ў рэспубліцы нармальнай.

Абараняў Алеся Адамовіча, якога крытыкаваў Ніл Гілевіч за выказанае ім у друку жаданне “паглядзець на апошняга чалавека, што застаўся жывы, знішчыўшы свет”.